بەرز و بەڕێز بێت یادی هاوڕێیانی گوردانی شوان

 ئامادەکردنی: سەعید ئەمانی

لە ئاستی ئێران و بە پانتایی جۆغرافیای كوردستان كۆمەڵە وەک ڕێکخراوێکی چەپ و کومونیست دێتە ئەژمار، كە خاوەنی مێژوویەكی پڕ لە شانازی و شۆرشگێڕی و پڕاوپڕ لە گیانبازی هەزاران ئینسانی تێکۆشەر و بێباکە  و لە تەنیشت ئەوەشدا رێبەریی و رێنوێنی رابەرانی كارامەی لە مێژووی خۆیدا هەیە، كە ئێستاش كە ئێستایە جێگە پەنجەی زێڕینیان بە ئاسمانی شانازیەكانی بزوتنەوەی شٶڕشگێڕانەی کوردستانەوە دەدرەوشێتەوە و بە دەیان روودای دڵتەزێن و لە هەمانكاتدا حەماسەی دڵخۆشكەریان تۆمار كردووە.

حەماسە و رووداوەكانی ئەم ڕێکخراوە کۆمونیستە جەماوەریە بێ گومان هەركامەیان لە سەر بزووتنەوە جۆراوجۆرەكانی ناو كومەڵگای کورستان گاریگەری دیار و بەرچاوی هەبووە، كە بە دڵنیایەوە بۆ هەتا هەتایە لە مێژوودا هەركامەیان لاپەرەی تایبەت بە خۆێانیان دەبێت.

لە لەسەردودەمی هاتنی ٢٧ی رەشەمەدا تیشك دەخەمە سەر یەكێك لەو رووداوە گرینگ و دڵتەزێنانەی كە لەو مێژووە پڕ لە شانازیەدا، بە داخەوە، روویداوە، ئەویش رووداوی گیانبازی و گیانبەختكردنی هاورێیانی گوردانی شوانە.

سی و شەشەمین ساڵ بەسەر كارەساتی» گوردانی شوان» دا تێپەڕی. كارەساتێك كە بووە هۆی گیانبەخت كردنی 72 پێشمەرگەی فیداكاری كۆمەڵە و 72ئەستێرەی پرشنگداری ئاسمانی خەباتی چەوساوەكان و بەشمەینەتان.

لە ڕۆژەكانی كۆتایی مانگی ڕەشەمەی ساڵی1366ی هەتاویدا و لە كاتێكدا كە گزنگی خۆری بەرەو بەهار بەستەڵەكی سەرمای زستانی بەرەو تواندنەوە دەبرد و سروشت بە هیوای لەبەر كردنی بەرگی بە گوڵ رازاوەی بەهاری بوو، هاوڕێیانی گوردانی شوان كە تا ئەو دەم دەیان شانۆ لە فیداكارییان لە مەیدانەكانی خەباتی سیاسی، كۆمەڵایەتی و نیزامیدا خولقاندبوو، نەخوازراو، كەوتنە نێو تەنوورەی ئاگری شەڕی كۆنەپەرەستانەی دوو ڕژیمی جینایەتكاری ئێران و عێراق و لە شەڕێكی داسەپێندراو و نابەرابەردا، بوونە قوربانیی، یان هەر ئەو ڕۆژە و لە مەیدانی شەڕی دەستە‌ویەخەدا و یان ماوەیەك دواتر و لە ئەشكەنجەگاكانی رژیمی جینایەتكاری كۆماری ئیسلامی‌دا سەربەرزانە گیانیانبەخت كرد.

رووداوی دڵتەزێنی گوردانی شوان:

لە رۆژی (25) ی رەشەممە، هاورێیانی كومەڵە ئاگاداربوون كە بەرەكانی شەڕ جموجۆڵی تازەی تێكەوتووە و لەوانەیە لەم جەبهەیەدا شەڕێكی قورس بەڕێوە بێ. كومیتەی ناوچەی سنەی كۆمەڵە بڕیاریدا، كە ئەو هێزەی لە ئاوایی بیارە جێگیر ببوو پاشەكشێ بكات. ئاوایی بیارە یەكێك لەو ئاواییە سنووریانە بوو كە دیاریی كرابوو بۆ ئەوەی گوردانی شوان (یەكێك لە گوردانەكانی سەر بە تیپی١١ی سنە) بۆ حەسانەوە و پشتی جەبهەی خۆیان لەوێ كەڵك وەربگرن.

بۆیە لە كاتی ئەو جمووجۆڵە سەربازیەدا، بە داخەوە هاورێیانمان لەو شوێنە مەترسیدارەدا بۆ پشوودان جیگیر بوون و دەبووا خۆیانی لێ دەرباز بكەن.

هاوڕێ شۆكێ خەیرئابادی فەرماندەی گوردان بوو. دوو رێگا بۆ پاشەكشێ لە پێشی بوو، رێگایەكیان بە ناوەڕاستی جەبهەكاندا تێپەردەبوو، كە ناوچەی كوێستانی سورێن بوو، بەڵام بەهۆی ئەوەی بە هێزی دوژمن تەنرا بوو، رێگەیەكی پڕ مەترسی بوو. هەر ئەوكات هێزێكی حزبی دیموكرات بە رێنوێنی و هاوكاری هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی توانیبویان لەو رێگەیەوە دەرباز بن. ئێستاش بە وردی نەزانراوە كە هۆی چی بوو، كە هێزەكەی كومەڵە ئەو كات نەیتوانی لەو هاوكاریە بەهرەمەند بێ! رێگایەكی دیكەش رێگای دەشتایی بوو،كە رێگای دەشتایی ئەگەرچی بە رواڵەت ئەمین تر دەكەوتە بەرچاو، بەڵام ئەویش لە بەردەم نووكی هێرشی هێزەكانی رژێمی ئێراندا بوو. هاوڕێیانی گوردانی شوان رێگای دەشتاییان هەڵبژارد و هاتن بەرەو لای گۆندێك بەناوی “عەنەب” و كاتێ گەیشتنە ئەو گۆندە‌، ئاگاداربوون، كە هێرشەكە بەربڵاوتر بووە لەوەی كە پێشبینی دەكرا و لە هێرشێكی كوت و پڕدا هێزەكانی كۆماری ئیسلامی بەهاوكاری هێزەكانی بەرەی كوردستانی، بەشێكی زۆر لە ناوچەكەیان گرتبوو و پردی سەرەكی رێگای پاشەكشە، كە سەید سادقی بە هەڵەبجە دەبەستەوە (واتە پردی زەڵم) خاپووركرابوو. بە رووخانی ئەو پردە رێگایەك نەدەما غەیری ئەوەی كە لە دەریاچەی دەربەندیخان بپەڕنەوە.

هێزێكی یەكجار زۆری ئەرتەشی عێراق لەو ناوچەیە بڵاوەی پێ كرابوو و هاوڕێیانی گوردانی شوان‌ پێشبینی دەكەن كە پردێكی كاتیی لە شوێنێكی چۆمی سیروانەوە لێبدرێ و ئەوانیش بتوانن كەڵكی لێوەربگرن. هەر بۆیە رێگاكەی خۆیان درێژە دەدەن بەو هیوایەی كە رێگایەك بۆ پاشەكشێ بكرێتەوە، هەر بۆیە دەڕۆن بەرەو شارۆچكەیەك بە ناوی “سیروان” كاتێك ئاگادار دەبن كە دەوروبەری ئەو شارۆچكەیەش شەڕی تێدایە و هێزەكانی كۆماری ئیسلامی خۆیان گەیاندۆتە ئەو شوێنەش ناچار دەبن بچنە ناو شارۆچكەكە و لەوێش بە نهێنی لە چەند ماڵدا خۆیان بشارنەوە تا دەرفەتێكی باشتر بۆ دەربازبوون بدۆزنەوە.

ئەو رۆژە تا ئێوارە دەمێننەوە و لە چەند ماڵدا خۆیان حەشار دەدەن، بەڵام ئەو مانەوەیان هاوكاتە لەگەڵ ئەوەی كە تەواوی ناوچەكە بۆمبارانی شیمایی دەكرێ و بەشێك لە گاز و ژەهرێك كە لەو ناوچەیە بڵاو ببۆوە، روو لە ناو شارۆچكەی سیروانیش دەكا و هاورێیانی ئێمەش ژاراوی دەبن، بەشێكیان بە تووندی و بەشێكیان بە سووكی.

لە لایەن كومیتەی ناوچەوەی سنەوە بە بێسیم پەیوەندییان پێوە دەكرێ و رێنوێنی دەكرێن بۆ ئەوەی كە بڕۆن بەرەو شوێنێك لە دەریاچەی دەربەندیخان تا لەوێەوە بە بەلەم بپەڕێنەوە، ئەو هاوڕێیانە بەهۆی ئەوەی كە لە ناوچەكەدا شەڕ بوو ناچار دەبن راوەستن تا ئێوارە كە تۆزیك هەوا تاریك بێت، بەرەو دەریاچە وەڕێكەون. رێگای شارۆچكەی سیروان تا دەگاتە ئەو شوێنەی كە قەرار بوو لەوێ كاری پەڕینەوەكەیان رێكبخرێ، نزیكەی دوو كاتژمێر دەبوو، بەڵام ئەوان لە بەر ئەوەی كە یەكەم بەو گازە ژەهراویی ببوون، دووهەمیش رێگاكە شارەزا نەبوون، ئەو رێگا دوو كاتژمێریەیان بە (7) كاتژمێر تێپەڕ كرد و لە ئاكامدا نەیانتوانی خۆیان بگەیننە لێواری دەریاچەكە و ئەو شوێنەی كە بڕیار بوو بەلەمەكانی پشتیوانی‌ بڕۆنە شوێنی دیاریكراو.

لەو بەری دەریاچەكەوە گوردانێكی تری ناوچەی سنە و ژمارەیەك لە هاوڕێیانی پەیوەندییەكانی كۆمەڵە لە عێراق لە سەر لێواری ئاوەكە چووبوون بە هانایانەوە و هەوڵیاندابوو كە پێویستییەكانی دەربازبوونیان بۆ ئامادەكەن، هاوڕێیانی بەرپرس بڕیار دەدەن كە بەلەمێك بنێرنە ئەوبەر و كەسی شارەزاشیان لەگەڵ بێ تا بتوانن رێنوێنییان بكەن و بیانگەیننە لێواری دەریاچەكە و دەربازیان بكەن. تەنیا نزیكەی (20) خولەك یان نیو سەعاتیان مەودا مابوو كە خۆیان بگەیننە سەر لێواری ئاوەكە، بەڵام بەهۆی تاریك بوونی كەش و هەوا، بۆیان نەدەدۆزرایەوە. (5) پێشمەرگە لە بەلەمێكدا بەرەو ئەوبەری ئاوەكە رێكەوتبوون، بەڵام لەو مەودایەدا هێزەكانی كۆماری ئیسلامی خۆیان گەیاندبووە لێواری دەریاچەكە و ئاگاداری نزیكبوونەوەی ئەو بەلەمە دەبنەوە.

پێش ئەوەی كە بەلەم بگاتە قەراغ ئاوەكە، تەقەی لێدەكەن و (4) هاورێی سەرنشینی بەلەمەكە گیان بەخت دەكەن و یەك كەسیان بە دیل دەگیرێ. كاتێك روون دەبێتەوە كە كاری ئەو بەلەمە بە ئاكام نەگەیشتووە و ئیمكانی ئەوەی كە هاورێیان خۆیان بگەیەننە قەراغ ئاوەكە، دیسان هەوڵدەدەن جاریكی دیكە رێنوێنییان بكەن و لە رێگای بێسیمەوە ئامادەیان بكەن بۆ ئەوەی كە خۆیان بگەیەننە شوێنێكی تر لە قەراغ ئاو، (10) بەلەم لەمبەر ئاوەوە بۆ عەمەلیاتی پەڕینەوەیان ئامادە كرابوو. هێزی یارمەتیدەر ئامادە ببوو تا بە تەقەكردن رێگای پەرینەوەی هاوڕێیان خۆشكات، لەوكاتەدا هاوڕێ “شۆكێ خەیر ئابادی” بە بێسیم فەرماندەی هێزەكانی كۆمەڵە، لەوبەری ئاو ئاگادار دەكاتەوە كە بەشێك لە هێزەكانمان لەگەڵ دوژمن دەرگیر بوون. ئەو دەرگیرییە ماوەیەك بەردەوام دەبێ، دوای ماوەی نیو سەعاتێك، رەنگە كەمتر یان زۆرتر، پەیوەندی لەگەڵ فەرماندەی گوردان دەپچڕێ. بەمجۆرەیە كە ئیتر ئاخرین وتەكانی هاوڕێیانی فەرماندەی ئەمبەر و ئەوبەر بەیەكەوە هاتوچۆ دەكات و دوای ئەوە ئیتر هیچ پەیوەندییەك بە گوردانی شوانەوە نامێنێ.

رووداوەكان كەم كەم و بە پێی زەمان روون بوونەوە. هاوڕێیانی گوردانی شوان كە ناتوانن بگەنە سەر لێواری دەریاچەكە‌و شەو دەبێ و بە تاریكی رێگا ون دەكەن. لە ناو زۆنگئاوەكانی ئەو ناوچەیەدا خۆیان حەشار دەدەن و لەبەر ئەوەی بەشێكی زۆریان ژەهراویی دەبن و توانای شەڕ كردنیان زۆر كەم دەبێتەوە، هێزەكانی رژێمیش دەزانن كە بەلەمێكی كۆمەڵە پەڕیوەتەوە بۆ ئەوبەر خەریكی بەرنامەیەكە، بەوچەشنە دەزانن كە دەبێ واحیدێكی پێشمەرگەی كومەڵە ‌لەو ناوچەیەدا گیری خواردبێ، بۆیە هێزێكی یەكجار زۆری بۆ كۆدەكەنەوە و شوێنەكە بە تەواوەتی گەمارۆدەدەن.

هاورێیانی گوردانی شوان زۆر دلێرانە خۆڕاگریی دەكەن و تا ئاخرین فیشەكەكانیان و تا دووایین هەناسەكانیان كۆڵ نادەن دوژمن، مەگەر ئەوانەی كە بریندار بوون و ئیتر هیچ توانای شەڕ كردنیان نەمابوو.

بە داخەوە  (12) كەس لە هاوڕێیانی گوردانی شوان بە دیل دەگیرێن و بە برینداری دەبردرێنەوە شاری سنە و دوای ئەشكەنجە و ئازارێكی زۆر (11) كەسیان لە سێدارە دەدرێن.

دواتر دوو هاورێیش لە ناوچەكە دەرباز دەبن و ماوەیەك دواتر خۆیان دەگەیێننە ریزەكانی كۆمەڵە و بەداخەوە باقی هاوڕێیان لە مەیدانی شەڕەكەدا گیانی ئازیزیان بەخت دەكەن .

دواجارو لە مەودایەكی تردا كە ناوچەكە ئارام بووەوە، تەرمەكانیان راگواستران بۆ شوێنێكی تایبەت بە گیانبەخت كردووانی كۆمەڵە كە لە سلێمانی تەرتیب كرابوو.

ئەو رووداوە گەلێك دڵتەزێنە بۆ خەباتكارانی ریزەكانی كۆمەڵە و هاوڕێیانی گوردانی شوان بەدرێژایی شەڕی ئێران و عێراق زۆر هەوڵیاندا، بۆ ئەوەی كە خۆیان لە ئاگری ئەو شەڕە بپارێزن. مەیدانەكانی شەڕ كێشرابووە كوردستان و كومەڵە هەوڵی دەدا بۆ ئەوەی كە شەڕی خۆیان لەگەڵ رژێمی كۆماری ئیسلامی سەربەخۆ لەو شەڕە بەڕێوەبەرن، بۆیە بەپێچەوانەی مەیلی هاوڕێیان بەداخەوە ئەمجارە لەو شوێنە كەوتنە داوی شەڕی ئێران و عێراق.

بۆیە بەم شێوە دڵتەزێنە  هاوڕێیانی گۆردانی هەمیشە زییندووی شوان گیانی خۆیان لە پێناو ژیانێكی باشتر بۆ خەڵكی کرێکار و چەوساوە و زەحمەتكێش بەخت دەكەن.

بەڵام ئەمە كارەساتێك نەبوو هەر بە تەنیا بۆ كومەڵە‌، بەڵكوو كارەساتێك بوو كە بە هەزاران ئینسانی دیكەش گیانیان تێیدا لەدەستدابوو. بەمجۆرە خوێنی تێكۆشەرانی كۆمەڵەش تێكەڵ بە خوێنی زیاتر لە پێنج هەزار کەس لە خەڵكی لێقەوماوی هەڵەبجە و دەشتی شارەزوور بوو.

یادیان بەرز و ریگای سووریان بەردەوامە.

—————————————

» سەوڵی سەربەرزی ڕاوەستان»

” پێشکەشە بە یادی هاوڕێیانی گیانبەختکردوی گوردانی شوان»

ئه‌وان چاوه‌ڕێی به‌یان و

شه‌ویش چرتر ده‌بێته‌وه‌.

ئه‌وان هومای ڕزگارین و

له‌ گه‌مارۆی دێوه‌زمه‌ی

مه‌رگی تووشا،

سه‌وڵی سه‌ربه‌رزی ڕاوه‌ستان

له‌ نێو بازنه‌ی بانگه‌وازی

چۆكدادانا.

پۆله‌ ئه‌ستێره‌ی ئاسمانی

هیوای گه‌شی چه‌وساوه‌كان

له‌ ناو تارمایی سێبه‌ری چڵكه‌ هه‌وری

ڕق و قینی چه‌وسێنه‌ران.

پۆله‌ كۆترێكی سپی دادوه‌ری بوون

به‌ گوێسوانه‌ی زه‌مانه‌وه‌.

شوشی زلله‌ی عه‌داڵه‌ت بوون

به‌ بنا گوێی تاوانه‌وه‌.

تریشقه‌ی بروسكه‌ی ڕاسان

له‌ دڵی شەوگاری ڕەشدا.

ڕووبارێكی خورۆشاوی

قینی گه‌ل بوون

بۆ شتنه‌وه‌ی به‌ستێنی ژین

له‌ زوڵم و جەور و ناپاكی

هاۆرێیانی گوردانی شوان!

هه‌وێنی وره‌و بێباكی.

*    *    *

ئه‌ی هاورێیان !

مه‌رگی سورتان

تیشکی تاوی بەیانێکە

لووتكه‌ی» قه‌ندیل «ی شۆڕشی

ئه‌نگاوتوه‌.

پەنجەیەکە

ئاڵای هیوا به‌ داهاتووی

به‌ سه‌ر لوتكه‌ی » ئابیده‌ر» ی

بڕواماندا چه‌قاندوه‌.

ئەی هاوڕێیان!

مەرگی سورتان

به‌ڵگه‌یه‌كه‌

مۆری باوه‌ڕ به‌ ڕێباز و

قاره‌مانی ئێوه‌ی پێوه‌.

سرودێكه‌:

بانگه‌وازی مافخوازانی

گشت جیهانی له‌ سه‌ر لێوه‌.

*    *    *

» یادتان ده‌كه‌ین:

له‌ به‌ر به‌یانی شادی ئازادییا.

یادتان ده‌كه‌ین»

له‌ ڕۆژانی دوور له‌ زوڵم و بێدادییا.

بۆ پێشوازی لە بەهار و ساڵی نوێ

ئامادە کردنی» سەعید ئەمانی»

» بەهار»

بەهار عەتری نزیك بوونەوەی

بە بەرۆكی

گوڵەباخی باخچەكەمدا پژاندووە

نووكی پەنجەی ئەرخەیانی

تەزووی ترسی

خونچەكانی تاراندوە.

لەناخەوە:

بەفرمێسكی ڕنووی بەفر و

                  نێوچاوانی گرژی زستان

                                    پێدەكەنێ.

» سەعید ئەمانی»

******

  چەپکێک گوڵاڵە سورەی گەش، لەگەڵ شنەی پڕ لە عەتری بەرەبەیانی بەهاران، ئاوێتە بە بزەی خەمڕەوێنی مناڵە دڵ بەهاریەکانتان پێشکەش دەکەین، و نەورۆزی ساڵی نوێتان پیرۆزبایی پێ دەڵێین!

  هەر بەهارێک تۆوی هەزاران بەهاری ئارەزوو لە دڵاندا دەچێنێت، ئارەزووی ئەوەی کە هەوری ڕەشی کۆسپ و ئاستەنگەکانی ژیانی پڕ لە هەژاری و بەش مەینەتی لە ئاسمانی ڕوونی ژیانمان ڕابماڵین، خۆزگەی ئەوەی کە شادمانی وەک پەپولەی بەهاریی لەسەر گوڵی گۆنای هەموو ساواکانمان بنیشێت و تریقەی قاقا و پێکەنین دڵمان فێنک بکاتەوە. ئارەزووی ئەوەی کە دنیایەکی نوێ بنیاد بنێین، کە تانوپۆکەی، ئازادی و یەکسانی مرۆڤەکانی تێدا تێکتەنرابێ و ستەم و نابەرابەری و چەوساندنەوەی تێدا دیار نەبێ. خۆزگەی ئەوەی کە ژینمان بەردەوام کەیلی بەهار بێت.

  ئەگەر سروشت هەموو ساڵێک بەهار دێنێ، گەرمایی ژیان وەبەر گیانی زەوی دەنێ، زەوی و دارو گەڵا سەوز دەکات و گوڵ دەپشکوێ، ئێمەش بەش مەینەتان گەر بتوانین بە هەوڵ و تێکۆشانی خۆمان، بە یەکگرتویی و بە خەباتی بێ وچانمان بۆ ڕزگار بوون  لە کۆت و بەندی چەوساندنەوە، دنیایەکی ئازاد و یەکسان بنیاد بنێین، دەبینە خاوەنی ژیانێکی پڕ لە حەسانەوە، دوور لە چەسانەوە، دنیای بەهاری ڕزگاری ژیان لە چنگ زەخت و زۆرداری ستەمکاران، ڕزگار بوونی ئاو، ڕزگار بوونی نان، ڕزگار بوونی کار لە داوی زێدەخوازان و کەسانی مشەخۆر و چاوچنۆک. بەهاری ئازادیی مرۆڤەکان لە کۆت و بەندی کۆیلایەتی.

   نەورۆز جەژنێکی سروشتییە، کۆتایی وەرزی زستان و سەرەتای وەرزی بەهار و بوژانەوەی سروشتە، هەربۆیە بەپێی ئەم گۆڕانکارییە سروشتییە و بەهۆی کۆتایی هاتنی وەرزی سەرما و سۆڵە و دەستپێکردنی وەرزی بەهارەوە زۆرێک لە گەلان ئەم بۆنە سروشتییەیان کردووەتە جەژن. جێژنێک کە بە بۆنەی دەرچوون لە سەخڵەتی و گەیشتن بە فەرعانە و گرانەوە بەڕێوەی دەبەن. کرانەوە و فەرعانەیەک کە تێیدا تین و تەوژمی ژیان ئاژین دەبێتە گیانی سەرجەم گیانلەبەرانی شروشت و دەیان بووژینێتەوە و خۆری ئازادی و ڕزگار بوون لە بەندی سەرماو سۆڵەی زستانی تێدا هەڵدێت:

» نەورۆز «

رۆژ لە ئاسۆی سوور شەوق ئەداتەوە

ئەڵێ ئەمساڵیش نەورۆز هاتەوە

سروشت سەرپاکی جوانی ئەنوێنێ

وەک بووکی ڕازاو خۆی ئەخەمڵێنێ

دەشت و کوێستان و لوتکەی بەرزی کێو

بزەی بەهاریان کەوتۆتە سەر لێو

بەفری تواوەی سەر شاخی تەمبار

ئەبێ بە فرمێسک چۆڕ چۆڕ دێتە خوار

هاژەی شەتاوی بن کوێستانی بەرز

گابەرد ئەتلێنی، کەژ دێنێتە لەرز

کیژی دارستان لە شایی چەما

بە مۆسیقای ئاو دێنەوە سەما

باخ و ڕەزی شاخ یان مێرگ و چیمەن

خشڵی ڕازاوەی بژوێنی دیمەن

سەوزایی دەشت و زنجیرەی کوێستان

تاریف ناکرێ جوانی کوردستان

کەوی دڵداری ئازادی و جوانی

دەروونی کەیلی سۆزی گۆرانی

بەری حەسرەتی دڵ ئەکاتەوە

بانگی پەڕاوپەڕ دەنگ ئەداتەوە

لە سەر قەندیل و شاهۆ و نەکەرۆز

ئەڵێ گەلی کورد نەورۆزتان پیرۆز.

«ڕەحیم لوقمانی»

******

  ئەوەیکە چ گەلێک یەکەمجار ئەم گۆڕانکارییە سروشتییەی کردووەتە جەژن بابەتی ئەم بەرنامەیە نییە، هەرچەندە بەشێک لە لێکۆڵینەوەکان باس لەوە دەکەن کە یەکەمجاری دەگەڕێتەوە بۆ سۆمەرەکان کە دانیشتووی کوردستان و عیراقی ئێستا بوون، و دەڵێن کوردیش ئەم جەژنەی لەوانەوە وەرگرتووە، بەڵام بەو جیاوازییەوە کە کورد واتایەکی دیکەی بەو جەژنە بەخشیوە، واتە بۆ کورد نەورۆز و جەژنی بەهار تەنیا جەژنێکی سروشتی نەبووە، بەڵکو بەپێی ئەفسانەکان هەر لە کۆنەوە واتایەکی سیاسیشی بەو جەژنە داوە. لە کۆندا ئەفسانەی کاوەی ئاسنگەر و زوحاک هەبووە کە بەپێی ئەفسانەکە زوحاک دەسەڵاتدارێکی خوێنمژ بووە و خەڵکی کورد بە سەرکردایەتی کاوە لە دژی راپەڕیون و لە رۆژی نەورۆزدا کۆتاییان بە دەسەڵاتی زوحاک هێناوە.

  لە سەردەمی نوێشدا لەناو شێعر و ئەدەب و سیاسەتی کوردیدا بایەخێکی زۆر بە نەورۆز دراوە، نەورۆز بووەتە بەشێکی گرنگ لە شوناسی دانیشتوانی کوردستان و ئەم بۆنەیە بەکارهێنراوە بۆ دژایەتی کردنی داگیرکاری وڵاتانی داگیرکەری کوردستان، بۆ دژایەتی کردنی دزێویەکانی ژیان بە شێوەیەکی زەریف و بە هێما و ئاماژەی تایبەت و بۆ وسفی جوانیەکانی وەرزی بەهاری ژیان و شروشت:

بەشێک لە شێعری»  کچی بەیان «

ن:» سوارە ئیلخانی زادە»

من ئەڵێم:

پەپوولەیەک فڕی بە باڵی سەوز و سوورەوە

من ئەڵێم:

گوڵێ بە دەم شنەی شەماڵەوە بزەی بزووت

تۆ ئەڵێی:

چ بوو پەپوولەیەک فڕی

یانە سوورەگوڵ، زەردە کەوتە لێوی ناسکی

من ئەڵێم:

ھەتا ھەتایە دەوری جوانییە

ئەمڕۆ گەر ھەتاو کەسیرەیە نەماوە ئاگر و گڕی

مێرگی ئاسمان بە سووتمانی ھەوری لۆکەیی نەزۆک

پڕ لە خاڵ و قۆپەنە

جەنگەڵێ کە جێ ژوانی پۆلە پۆڕی باڕییە

جێگە مۆڵی کەمتیار و گورگ و ڕێوییە

شۆڕەبی کە بۆتەداری چاکی بێ نەشە و شنە

زەلکە گەر تەیاری تێر و قۆشەنە

خۆشەویستەکەم!

لە پەنجەرەی نیوەتاکی بوومەلێڵەوە

چاوی من لە دیمەنی کچی بەیانییە

لە حەنجەرەی زەمانەوە

گوێم لە زەمزەمەی زوڵاڵی وردەکانی خیزەکانی کانییە.

…

  جیا لە کورد چەندین گەلی دیکەی ناوچەکەش جەژنی نەورۆز بەرێوەدەبەن، لە ئەفغانستان و تاجیکستان، ئۆزبەکستان، ئێران و ئازەربایجان و هەندێک ناوچەی هیندستان ئەم بۆنەیە بەڕێوەدەچێت، بەڵام لەناو کورددا ئەم بۆنەیە گەرموگوڕتر بەڕێوەدەبرێت و واتایەکی سیاسیی و نەتەوەیی پێدراوە و کورد خۆی بە خاوەنی ڕەسەنی ئەم جەژنە دەزانێت و هەندێک لە لێکۆڵینەوەکانیش ئەم خاوەندارێتییەی نەورۆز بۆ کوردەکان پشتڕاست دەکەنەوە.

  لە زۆربەی هەرەزۆری ئەدەب وفەلسەفە جیاجیاکانی جیهاندا وەرزی بەهار زیاتر وەکوو وەرزێکی سروشتی باس لێکراوە و نووسەران و شاعیرانی گەلانی جیهان جاروبار زیاتر لە دیدێکی ناتورالیستی سەرنجی وەرزی بەهاریان داوە، ئەوه‌ش دەگه‌ڕێتەوە بۆ ئەو کەریگەرییەی کە بەهار لەسەر مرۆڤەکان دایدەنێت و هەست و دەروونی ئەوان بە شێوەی جۆربەجۆر دەبزوێنێت.

  راستە هەر وەرزێک لە ڕوانگەی جوانی ناسییەوە هەڵگری جوانی و شەنگی تایبەت بە خۆیەتی. ئەگەر وەرزی خەزان بۆتە هێما و نمادی خەم و پەژارە بە هۆی ئەو تایبەتمندییەی کە هەیەتی، وەکوو زەلان وسەرماو هەڵوەرین وکۆچ کردنی باڵندەکان و هتد، بەڵام بەم حاڵەشەوە شاعیران بە نیسبەت جوانییەکانی ئەم وەرزە چاویان نەنوقاندووەو هۆنراوەی جوان و بە پێزیان داناوە، بۆ نموونە مامۆستا گۆران لە شێعرێکدا سەرەتا پاییز بە «بووکی قژ زەرد» دەشوبهێنێت، بەڵام بە چاوانی پڕ گریان و هاوارێک لە بێدادی باسی پاییز دەکات، واتە نەفسی پاییز و تایبەتمه‌ندییەکانی لەوە زیاتر مەجالی پێ نادا. تەنانەت ئەگەر «ئەخەوان سالس»ی شاعیری فارس دەبێژێت: کێ دەڵێ باخی بێ گەڵا جوان نیە، باخی بێ بەرگ، پێکەنینی ئەسرینێکە خوێناوی و… لە درێژە ئەم شێعرەدا «پاییز» بە پاشای وەرزەکان ناو ده‌بات. بەڵام دیسانەکە گۆشەنیگای هەر ڕوو لە وەرزی بەهارە کاتێک دەڵێت: باخی بێ هیواکان، چاو لە رێی هیچ «بەهار»ێک نیە. ئەمه‌ دەرخەری ئەوەیە کە ڕەنگدانەوەی هەموو وەرزەکان بە جۆرێک گرێدراوە بە بەهارەوە. ئەوه‌ش رەگ و ریشەی دەگەرێتەوە بۆ ئەدەبی کۆن و جاروبار پشت بە ئەفسانەکانیش دەبه‌ستێ. هەر لە ئەدەبی فۆلکلۆری کوردیدا بە شێوە و ڕوانگەی جۆربەجۆرەوە بەهار بۆتە هەوێنی شێعر و قسەی نەستەق و مەتەڵەکان.

    بەهار لە روانگە و مانیفستی شاعیرانی ئەدەبی بەرگرییدا کە بەشێکی زۆری ئەدەبی نوێی کوردی بە هۆی هەلومەرجی مێژوویی و سیاسیەوە گرتووتەبەر، هێمای سەرکەوتن و نمادی شۆڕشێکی بەربڵاوی گوڵ و دار و باڵندەو ئاوە دژ بە سەرما و سایەقە و بەستەڵەک..

هەر بۆیە مامۆستا هەژار لە سروودێکی بەهاری دا دەڵێ:

مزگێنی دا به‌ سروه‌ بای به‌هاری

وا هاته‌وه‌ نه‌ورۆزی کورده‌واری

به‌ تیشکه‌ تێک شکا سپای کڕێوه‌

هه‌واری ڕۆژ گه‌ییشته‌ خاکه‌لێوه‌

فه‌رمان درا به‌ سه‌وزه‌ سه‌ر هه‌ڵێنێ

چیدی له‌ به‌ندی خاکی ڕه‌ش نه‌مێنی

با ده‌رکه‌ون گوڵ و که‌سه‌ر بنێژن

با ڕۆژی ڕزگاری بکه‌ن به‌ جێژن.

  هەر بە لێکدانەوەیەکی سادە لەم چەند بەیت شێعری مامۆستا هەژار کە سەیرکردن و هۆنینەوەیەکی سیمبۆلیکە لە بەهار و تایبەتمه‌ندییەکانی، ئەویش لە روانگەی شاعیرانی دەروەست و شۆرشگێرەوە کە ویستویانە لە بەهار و جوانیەکانی ڕەمزێکی دیکە بخوڵقێنن کە هەم وێژەوهەست و شێعری خۆیانی پێ بڕازێننەوە، هەمیش هەوڵ بدەن کە داوی دیلی و بەندی کۆیلەیی گەلەکەیان لە دەستی داگیرکەران و لە زستانی نەهامەتی بپسێنن. لە گۆران و هێمن و هەژار و کەسانی دیکەوە بیبگرە هەتا شاعیرانی ئەمرۆیی بەهار زیاتر و سەرتر لە وەرزێک بۆتە ئیماژوسووژەی شێعری و بە تایبەتی لە ژانری بەرگریدا، لە مێژە بەهار بۆتە رەمزی و ریشەی ئازادی و بەهاتنی هەستێکی خۆش و پرهیوا بەکۆمەڵگە بە گشتی و بەتایبەتی کۆمەڵگەی ئەدیبان و نووسەران دەبەخشێت.

   بەھارە، جێژنە، رۆژی پێکەنینە

بەھار گۆوەندی ئاسمان و زەمینە

ئەوا جێژنی سەری ساڵ و سروشتە

زەماوەندی گوڵانە، ھەڵپەڕینە

وەرە ئەی دڵبەرم خۆت دامەشارە

کە ئەمرۆ رۆژی دڵداری و ئەوینە.

» موحەممەد‌ ساڵەح سووزەنی»

******

( دوو شێعڕ بۆ ڕۆژی کۆمەڵە)

ن: سەعید ئەمانی

» تیڕێژی خۆر «

بۆ رۆژی كۆمه‌ڵه‌

                    ئه‌مرۆ رۆژی كۆمه‌ڵه‌یه‌

                     بیست و شه‌شی رێبه‌ندانه‌

                       مژده‌به‌خشی ده‌سته‌به‌ری

                        ئامانجی تێكۆشان مانه‌

                                  رۆژی كۆمه‌ڵی زه‌حمه‌تكێش

                                    كانی هیوای چه‌وساوانه‌

                                   له‌ شه‌وی بێهومێدی دا

                                       تیڕێژی خۆری هه‌موانه‌

                                   تیشكی ئاسۆگه‌ی دوارۆژی

                                 به‌خته‌وه‌ری هه‌ژارانه‌          

                                سه‌نگه‌ری داكۆكی و په‌نای

                                 توێژی چه‌وساوه‌ی ژنانه‌

                              شووره‌ی له‌ گیران نه‌هاتووی

                              بزوتنه‌وه‌ی كوردستانه‌

                              له‌غاوی ئه‌سپی سه‌رمایه‌

                              له‌ مشتی كرێكارانه‌

                              رێ نیشانده‌ری خه‌باته‌

                              له‌رزه‌ی گیانی زۆردارانه‌

                             هه‌وێنی رێكخراو بوونه‌

                            له‌ ماڵ و مه‌زراو كارخانه‌

                               دژی هه‌ر هه‌ڵاواردنێك

                               خوازیاری مافی یه‌كسانه‌

                                جۆشده‌ری خه‌باتی گشتی

                                له‌ سه‌ر تاسه‌ری ئێرانه‌

                                                        پیرۆز بیت رۆژی كۆمه‌ڵه‌

                                                        بیست و شه‌شی رێبه‌ندانه‌

                                                        مژده‌به‌خشی ده‌سته‌به‌ری

                                                        ئامانجی تێكۆشان مانه‌

                                           @@@@@@@@            

»   ترووسكه‌»

 ( بۆ رۆژی کۆمەڵە)

  ترووسكه‌ی چاوی هه‌ورێك بووی

                                   كه‌یلی باران

                         له‌ شه‌وی ئه‌نگوسته‌چاوا.

  ته‌قینه‌وه‌ی كانیاوێك بووی

                له‌ داوێنی ناڵه‌شكێنه‌ی ڕاوه‌ستانا

                            بۆ ڕووباری وه‌ڕێ كه‌وتن.

  بووی به‌ به‌ستێن

       تا ناخی ده‌ریای یه‌ك گرتن.

            *    *     *                                      

  تۆ

      كلیلی ئه‌و سندووقه‌ی

      ڕازی سه‌ركه‌وتنی تیایه‌

                                  بۆ ژێر ده‌ستان.

  تۆ

     تۆفانی مه‌وجی مێژووی

               بۆ غه‌رقی كه‌شتی سه‌رمایه‌

                                         له‌ كوردستان.  

کۆمەڵە لایەنگر و داکۆکیکاری شێلگیری چارەسەربوونی ستەمی نەتەوەیی لە کوردستان

یەکێک لە ئەرکە گرنگ و سەرەکیەکانی کۆمەڵە وشیار کردنەوە و هاوجیهەت کردنی هەرچی زیاتری کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێشە لە کوردستان بۆ ڕەچاو کردنی ڕێگاچارەی کۆمۆنیستەکان بۆ مەسەلەی نەتەوەیی لە کوردستان. پێویستە هەوڵ بدرێت کە ڕێگاچارەی واقعبینانە بۆ چارەسەرکردنی مەسەلەی نەتەوەیی لە کوردستان هەرچی زیاتر هۆگرایەتیی کۆمەڵایەتیی بەدەست بێنێت. هەروەک زۆر جار جەختمان لەسەر کردۆتەوە، کۆمەڵە خوازیاری مافی دیاریکردنی چارەنووس بەمانای مافی پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆیە بۆ خەڵکی دانیشتووی پارێزگا و ناوچە کوردنشینەکان. بەڵام دابینکردنی بارودۆخێک کە تێیدا خەڵکی کوردستان بتوانن بە بێ دڵەڕاوکێ و نیگەران لە هەڕەشە و داسەپاندنی گوشاری نیزامی، پۆلیسی، سیاسی، ئابووری و هیتر، ئازادانە لەم مافەی خۆیان کەڵک وەربگرن، لە گرەوی خەبات بۆ هێنانە ئارای قۆناغێکی شۆڕشگێڕانە لە ئێران، و ڕووخاندنی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی و دامەزراندنی دەسەڵاتێک دایە کە بەشێوەی کردداری گشت مافە دیموکراتیکەکانی خەڵک دابین بکات. هەربۆیە تەنیا ڕێگای واقعبینانەی چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوایەتیی خەڵکی کوردستان گەشدان بە خەباتی شۆڕشگێڕانە و گرێدانیەتی بە بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەی سەرتاسەریەوە بەئامانجی ڕووخاندنی شۆڕشگێڕانەی دەسەڵاتی ئیسلامی و دابینکردنی ئازادییە دیموکراتیکەکان و ئازادیی بێ شەرت و مەرجی سیاسی.

بەڵام کۆمەڵە لە بارودۆخێکدا لەسەر ستراتێژی سۆسیالیستیی خۆی لەپێناو سڕینەوە و چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوەیی پێداگری دەکات کە ناسیۆنالیسمیش کۆمەڵگای کوردستانی خستووەتە ژێر کاریگەریی سیاسەت و کرداری خۆیەوە. ئەگەرچی گەرا سەرەتاییەکانی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی لە کوردستان لە قالبی کاردانەوەی دەرەبەگایەتی ناوچەیی بەرامبەر بە دەستدرێژیی و هێرشی دەوڵەتی ناوەندی خۆی نیشان دا، بەڵام لەگەڵ لەنێوچوونی نیزامی دەرەبەگایەتی و سەرهەڵدان و گەشەی سەرمایەداری لەم ناوچەیە، ئایدیۆلۆژی ناسیۆنالیستی ئاژین بووە ناو چین و توێژە تازەباو و خۆشبژێوەکان و بوو بە ئایدیۆلۆژی زاڵی بۆرژوازیی تازە بەدەسەڵات گەیشتوو، وە توێژە مامناوەند و وردەبۆرژواییەکانی کوردستان. ناسیۆنالیسم ئایدیۆلۆژی و ئاراستەیەکی کۆمەڵایەتیی سیاسی دیاریکراوە کە لە کۆمەڵگای کوردستاندا وەک باقی کۆمەڵگاکانی دیکە دوانەی پەرەسەندنی پەیوەندییەکانی سەرمایەداری لەپاڵ باقی بزووتنەوە سیاسی و چینایەتییەکاندا، بووەتە بزووتنەوەیەکی سیاسی. ئەحزابی سیاسی و کۆمەڵێک بەرنامەی سیاسیی جۆراوجۆر بەپێی ئەم ئایدیۆلۆژییە و لەسەر بەستێنی ئەم ئاراستە کۆمەڵایەتییە دامەزراون و دارێژراون. ئەم ئایدیۆلۆژییە خاوەنی جیهانبینی، ستراتێژی سیاسی، کلتوور و سوننەتی تایبەت بە خۆیەتی. مێژووی گەشە و پەرەسەندنی سەرمایەداری نیشانی داوە کە ئایدیۆلۆژی و بەرنامەی ناسیۆنالیسم بەپێی پێویستیی سەرمایەداری بە پێکهێنانی بازاڕی ناوخۆیی و پاوانکردنی ئەم بازاڕە لە چوارچێوەی سنوورە دیاریکراوەکان و پێویستی پاراستنی ئەم سنوورانە بەزەبری هێزی جەماوەری جێگیرکراو لەم ناوچانەدا، شکڵی گرتووە. ناسیۆنالیسم، کلتوور و ئەدەب و هونەر و هێمای تایبەت بەخۆی، بۆ ئاسان کردنەوەی بابەتیانەی هێنانە مەیدانی جەماوەر لە خزمەت بە وەدیهێنانی ئەم ئامانجە چینایەتییەدا خوڵقاندووە. بەڵام ئەمڕۆ کە لەگەڵ گەشەی بەرچاوی سەرمایەداری و جیهانیی بوونەوەی ئەم سیستمە، هەموو سنوورێک بەرەوڕووی حەرەکەتی کاڵا و سەرمایە کراوەیە، پایە ئابوورییەکانی ئەم ئایدیۆلۆژییە واتە پێکهێنانی بازاڕی ناوخۆیی و نەتەوەیی لەناوچووە. سەرمایەدارانی کوردستانیش هەنگاو هەڵگرتن بەرەو تێکەڵبوون لەگەڵ بازاڕی جیهانی، لەپێناو بەرژەوەندی چینایەتیی خۆیاندا دەبینن. لە ئێستادا مانەوەی ستەمی نەتەوەیی لە کوردستان لە بێمافی سیاسی و ئیداری، کلتووری، دواکەوتوو ڕاگرتنی کوردستان لەبواری ئابووری و پێکهاتەی لاوازی خزمەتگوزاریی کۆمەڵایەتی کە دووکەڵەکەی لە بنەڕەتدا دەچێتە چاوی کرێکاران و زەحمەتکێشانی کوردستانەوە، بەشێوەیەکی ڕوون وئاشکرا خۆی نیشان دەدات. ناسیۆنالیسم لە بوونی ئەم بێمافی و ستەمانە کەڵک وەردەگرێت، خۆی پەروار دەکات و حزووری خۆی لە گۆڕەپانی سیاسیی کۆمەڵگادا پاراستووە.

 بەڵام لەو جێگایەوە کە بە حوکمی ئەم گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییانەی لە چەند دەیەی ڕابردوودا ڕوویان داوە، چینی سەرمایەدار و توێژە خۆشبژێوەکانی کۆمەڵگا هاندەرێکیان بۆ خەبات لەپێناو چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوایەتیدا نییە و ڕەوتە ناسیۆنالیستەکانیش بەحوکمی هەر ئەم گۆڕانکارییانە زیاتر لە ڕابردوو لە ئاراستە و ئاواتەکانی پێگەی چینایەتیی خۆیان واتە سەرمایەداران و خاوەنانی سەروەت و توێژەکانی سەرەوەی چینی مامناوەند نزیک بوونەوە، لەجیاتی ئەوەیکە چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوەیی بکەنە ئامانج، تەنیا بە وەدەستهێنانی بەشێک لە دەسەڵاتی خۆجێیی، لە هەر ڕێگەیەکەوە بێت، ڕازین. کەوابوو ئەرکی مێژوویی چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوایەتی و هەرجۆرە گۆڕانکارییەکی دیموکراتیک لە کۆمەڵگادا کەوتووەتە سەر شانی ڕەوتێکی وەک کۆمەڵە و چینی کرێکار و بزووتنەوەی سۆسیالیستیی ئەم چینە.

چینی کرێکار و خەڵکی زەحمەتکێش و ئازادی خوازی کوردستان هێزی بزوێنەری بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستانن، و کۆتایی هاتنی ستەمی نەتەوایەتیش لە گرەوی بەرەو پێش چوونی ئەم چینە کۆمەڵایەتییە دایە لەم خەباتەدا. بەڵام سەرەڕای ئەوەیکە ئەمڕۆ لە کوردستان دووکەڵی ستەمی نەتەوەیی زیاتر لە هەمووان دەچێتە ناو چاوی کرێکاران و خەڵکی بەش مەینەت و زەحمەتکێشەوە، بەم حاڵەشەوە جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێش تەنیا بۆ داخوازیی سڕینەوە و چارەسەربوونی ستەمی نەتەوەیی نەهاتوونەتە مەیدانی خەباتەوە. کرێکاران و زەحمەتکێشان و ژنانی ئازادی خواز و ستەملێکراوی کوردستان داخوازی ئابووری، کۆمەڵایەتی و سیاسیی ڕوونی خۆیان هەیە، کە بەبۆنەی جۆراوجۆرەوە ڕایدەگەیەنن و دەیخەنە ڕوو. کۆمەڵە بەهەر ڕادەیەک کە بتوانێ بە ئامادە بوونی لە خەباتی ڕۆژانەی چینی کرێکار و توێژە بێبەشەکانی کۆمەڵگە و بە پێداگری لەسەر خواستەکانی، ئەم هێزە کۆمەڵایەتییە بەشێوەی ڕێکخراو بێنێتە مەیدانی خەباتی سیاسییەوە، باشتر و هاسانتر دەتوانێ گشت ڕەوت و بەرەی سۆسیالیستی بۆ ڕێبەریی کردنی بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستان و وەدیهاتنی بەرنامەکانی لەپێناو چارەسەرکردنی ستەمی نەتەوایەتیدا بگەیەنێتە ئاستێکی باشترەوە.

لە یەکەم ڕۆژەکانی دامەزرانی دەسەڵاتی شۆڕایی کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش لە کوردستان، هەوڵ دەدرێت خاڵ و بڕگەکانی بەرنامەی کۆمەڵە بۆ دەسەڵاتی جەماوەری لە کوردستان بخرێنە بواری کردارییەوە و ئاسەوارێک لە ستەمی نەتەوایەتی نەمێنێ. گشت ئۆرگان و ناوەندی نیزامی و ئەمنییەتیەکان و هیتر، کە ئامرازی داسەپاندنی ستەم و هەڵاواردنن، تێکەوە دەپێچرێن. هەموو یاسا و بەربەستە ئیدارییەکان کە بەپێی هەڵاواردن شکڵیان گرتووە هەڵدەوەشێنەوە. بەڕێوەبردنی کاروباری کوردستان و بەڕێوەبرنی کۆمەڵگا بە شۆراکانی هەڵبژێردراوی خەڵک، لەئاستە جۆراوجۆرەکان و شۆرای نوێنەرانی سەرتاسەریی کوردستان دەسپێردرێت، ئەم شۆرایانە هەم یاسا داڕێژەرن و هەم بەڕێوەبەری یاساشن. بەرنامەیەکی دیاریکراو بۆ پەرەپێدانی ناوەندەکانی بەرهەمێهان و قەرەبووکردنەوەی دواکەوتوویی ئابووریی بەهۆی هەڵاواردنی نەتەوایەتی بە هەزینەی دەوڵەتی ناوەندی، یان خۆجێی بەکردەوەدەردێت. لەڕێگەی بردنەسەرەوەی ئاستی پەروەردەی بەخۆڕایی، لەوانە فێرکاریی تێکنیکی و پیشەیی، بردنەسەرەوەی ئاستی خزمەتگوزاریی کۆمەڵایەتی و گشتی و هیتر، ئیمکانی ڕاستەقینە بۆ بەهرەمەندبوون لە مافی بەرابەر بۆ خەڵکی کوردستان دەخوڵقێت. نوێنەرانی شۆرا سەرانسەرییەکانی کوردستان بەبێ هیچ جۆرە شەرت و مەرجێک لە ئۆرگانە سەرانسەرییەکانی بەڕێوەبەرایەتییدا بەشداری دەکەن.

بە وەدیهێنانی ئەم باروودۆخە لە کوردستان و هاتنەئارای وەها بارودۆخێک لە ئاستی سەرتاسەری ئێراندا، بە گرتنەبەری سیاسەتی وشیارانەی پەروەردە و کلتووری، ئەگەری هەرجۆرە نابەرابەرییەک لەنێوان نەتەوە جۆراوجۆرەکاندا لەناو دەچێت و پێناسەی ئینسانیی کەسانی سەربە ئێتنیک و نەتەوە جۆراوجۆرەکان و ڕێگای نزیک بوونەوە و تێکەڵبوونیان لەگەڵ یەکتر خۆشتر دەکرێت. وەها کۆمەڵگایەک لەگەڵ ستەمی نەتەوایەتی نامۆ دەبێت.

  لەگەڵ ئەوەی ئێمە خوازیاری ئەوەین کە دیاری کردنی مافی چارەنووس تا ئاستی جیابوونەوە و پێکهێنای دەوڵەتی سەربەخۆ بۆ خەڵکی کوردستان بەڕەسمی دەناسین، دیارە لە ئەگەری پێکهاتنی بارودۆخێکی دیموکراتیکدا لە ئێران، ئەوە خەڵکی کوردستانن بڕیار دەدەن کە چۆن لە مافی دیاری کردنی چارەنووسی خۆیان کەڵک وەربگرن. لە وەها باروودۆخێکدا بەلەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی جیهانی و کۆمەڵێک هۆکاری ناوچەیی و جیهانی و بارودۆخی بەشەکانی دیکەی کوردستان، ئێمە مانەوە لە چوارچێوەی ئێران و بەشداریی خەڵکی کوردستان لە دەسەڵاتی سەرتاسەری و شۆرایی کرێکاران و زەحمەتکێشاندا پێشنیار دەکەین.

@@@@@

لە یادی سەدەمین ساڵەی مەرگی لنین ی مەزندا

ئامادە کردنی: سەعید ئەمانی

١٠٠ ساڵ بەر لە ئێستا و لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆدا واتە(٢١ / ١/ ١٩٢٤) مرۆڤایەتی بەگشتی‌و بزووتنەوەی کرێکاری بەتایبەتی، زیانێکی گەورەی لێکەوت بەهۆی گیان لەدەستدانی ڕابەری مەزنی چینی پڕۆلیتاریا، هاوڕێ» ڤلادمیر ئیلیچ ئۆلیانۆڤ» ناسراو بە» لینین».

  لینین ژیانی تەرخان کرد بۆ خەباتکردن لە دژی نیزامی سەرمایەداری‌و بەدەستهێنانی دونیایەکی باشتر و بە دەسەڵات گەشتنی چینی کرێکار. لێنین  دەستی بۆ دەسەڵات بردو ئەو مەیلەی  خستە لاوە، کە سۆسیالیزمیان بە ئایندە دەسپاردو پێیانوابوو سۆسیالیزم خۆی رۆژێک دێت و سەوزدەبێت!  لینین هەمیشە دەیووت ئه‌رکی کۆمۆنیزمه‌ که‌ دەسەڵات  بگرێتە دەست . لەڕووی کرداریەوە ئەمەی کرد و لە ئۆکتۆبەری ساڵی١٩١٧دا توانی ڕابەرایەتی شۆڕشێکی مەزنی مێژوویی لە ڕوسیە بکات و دەسەڵات ڕادەستی شوراکان بکات. سەرکەوتنی ئەم شۆڕشە تەنها لەبەرژەوەندی خەڵکی هەژاری ڕوسیەدا نەبوو، بەڵکو  خزمەتێکی گەورەی بە سەرجەم مرۆڤایەتی کرد، کە کاریگەریەکانی تا ئەمڕۆش دیارە. ژیانی ملیۆنان ئینسانی لە کوشتار ڕزگار کرد بەهۆی هاتنە دەرەوەی ڕوسیە لە بەرەی هاوپەیماناندا لە جەنگی جیهانی یەکەمداو پاشانیش راگرتنی جەنگ و بەستنی پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئەڵمان دا. لینین بوە هۆی  ئاشکراکردنی پەیماننامەی (سایکس – بیکۆ) و ماهیەتی ئەم جەنگە ماڵکاولکاریەی بۆ بەشەریەت ڕوونکردەوە.

   لینین دوای تەواوکردنی خوێندن ڕوویكرده‌ كاری شۆڕشگێڕانه‌و له‌شاری (پێترۆگراد) ده‌ستی كرد به‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ ماركسییه‌ت. بەهۆی کاری شۆرشگێڕیەوە  له‌ ٧ /١٢ / ١٨٩٥ بۆ ماوه‌ی ساڵێك ده‌ستگیر ده‌كرێـت‌و بۆ (سیبیری) دوورده‌خرێته‌وه‌. لە مانگی ئەپرێلی ١٨٩٩ كتێبی (گه‌شه‌ی سه‌رمایه‌داری له‌ ڕوسیە) بڵاودەکاتەوە. له‌گه‌ڵ كۆتایهاتنی ماوه‌ی دوورخستنه‌وه‌كه‌شی له‌ سیبیری له‌ ساڵی ١٩٠٠ گەشتێکی بە ڕوسیەو ئەوروپادا کرد. لەوێ چاوی بە زۆرێک لە شۆڕشگێرە ڕوسەکان کەوت. هەرئەو ساڵە بە یارمەتی هەندێ لە هاوڕێکانی توانی بڵاوکراوەیەک بەناوی ئایسکرا دەربکات.

لینین ئەندامێکی چالاکی حزبی سۆسیال دیموکرتی ڕوسیە بوو. کاتێک لەساڵی ١٩٠٣ ئەم حزبە دەبێت بە دووبەشەوە، لینین ڕابەرایەتی بلشویکەکان دەکات. لە شۆڕشی ساڵی ١٩٠٥ لینین ڕابەرایەتی بلشویکەکانی دەکرد لە مۆسکۆ . لە دوای شکستی شۆڕش،  پۆلیسی قەیسەری شاڵاوێکی دڕندانەی کردە سەر شۆڕشگێڕان‌و ژمارەیەکی  زۆریان ڕاپێچی زیندانەکان کران و  لە سێدارەدران‌. هەربۆیە بلشویکەکان بەهۆی ئەو بارودۆخەوە “لینین “یان گەیاندە فینلاند و لەوێ نیشتەجێ دەبێت. پاشان ڕووی کردە ئەوروپا‌و لە کۆتایدا لە زویرخ نیشتەجێ دەبێت تا کاتی گەڕانەوەی بۆ ڕوسیە.

  لینین لەکاتی ڕوخاندنی قەیسەردا لە سویس بوو. هاوڕێکانی  چەند نەخشەیەکیان  دانا تابگەڕێتەوە  بۆ ڕوسیە، بەڵام یەک لە دوای یەک شکستی خوارد، تا لە رێگای ئەڵمانەوە بە شەمەندفەرێکی واگۆن داخراو، لە مانگی ئاوریلی ساڵی  ١٩١٧دا گەیشتەوە ڕوسیە. لە لایەن جەماوەرێکی زۆرەوە پێشوازی لێکرا. ڕۆژی دووهەم، واتە ٤ / ٤/ ١٩١٧ لینین  راپۆرتێکی نوسراوی دەربارەی بیرۆکەکانی خۆی پێشکەش بە ڕابەران‌و کادرانی  حزب کرد، کە بە (تێزەکانی ئەپریل) ناسراوە. هەر ئەوساڵە لینین لە ڕۆژنامەی پراڤدا دا بیرۆکەکانی کە هیچ کەس مۆری خۆی لێ نەدابوو، بە ناوی خۆیەوە بڵاو کردەوە.

  لینین لەگەڵ ئەندامان‌و هەڵسوڕاوانی کرێکاری لە پێترۆگراد کەوتە قسەکردن‌و گێڕانی کۆرو سیمینار. هەوادارێکی زۆری لە رێکخستنەکانی حزب کێشا بەلای بۆچونەکانی خۆیدا. بۆیە داوای لە حزب کرد، کە لە زووترین کاتدا کۆنگرە بگرێت. لە ڕۆژی ٢٤ ی ئاوریل تا ٢٩ ی ئاوریل حزب گونگرەی بەست. لەم کۆنگرەیەدا ١٤٩ نوێنەر کە نوێنەرایەتی٧٩ هەزار کەسیان دەکرد بەشداربوون. لە کۆنگرەدا بیرۆکەکانی لینین گەورەترین سەرکەوتنی بەدەستهێنا. ئەوانەی کە دژ بە بۆچوونەکەی لینین بوون، تەنها ٧ دەنگیان بەدەست هێنا. لەلایەکی ترەوە ئەو بەڵینانەی حکومەتی کاتی کە دابووی بە جەماوەری زەحمەتکێش بۆی جێبەجێ نەدەکران. جەنگ بەردەوام بوو. زەوی لەلایەن دەرەبەگەکانەوە هەر داگیر کرابوو. باری ئابوری زۆر گران بوو، نان بە گرانی دەست دەکەوت. ڕۆژانە کرێکاران پەیوەست دەبوون بە بلشویکەکانەوە و لە ناو شوراکاندا ڕێك دەخران‌و لەسەر بەکارهێنانی چەک مەشقیان پێدەکرا.

  تروتسکی بۆچونەکانی لەگەل لینین یەکی دەگرتەوە و دەبێت بە بلشویک. لەگەڵ لینین خۆشەویستترین کەسانی گەرەکە کرێکاریەکان بوون. ئەوان ئیستا‌ هیزێکی چەکداری مەشقپێکراوی ئامادە بەکاریان هەیە. حکومەتی کاتی ئەم هێزەی بە مەترسی دەبینی بۆسەرخۆی، بۆیە لە مانگی ئاگۆستدا بەناوی سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران هێرشی کردە سەر بارەگای بلشویکەکان و بارەگاو ڕۆژنامەکانی داخستن و ژمارەیەک لە ڕابەرانی گیران، یەکێک لەوانە  ترۆتسکی بوو. هەرچەندە حکومەتی کاتی زۆر بەدوای لینیندا دەگەڕا، بەلام بلشویکەکان توانیان لینین دەربازبکەن و بیگەیەننە فنلاند. لینین بۆ ماوەی ١١١ رۆژ  لە ٦ / ٧ / ١٩١٧ تا ٢٥ / ١٠/ ١٩١٧ لە فنلاند مایەوە، لەم ماوەیەدا لینین توانی کتیبی (دەوڵەت‌و شۆرش) بنووسێت.

  لە کۆتایی مانگی ئابدا سەرمایەداران و دەربەگەکان هانی سوپای ڕوسیەیان دەدا تا کودەتایەکی سەربازی بکەن و  حکومەتی کاتی بڕوخێنن، بەڵام بەهاوکاری بلشویکەکان و شوراکان تونرا ئەم کودەتایە شکست پێبهێنرێت. دوای ئەوەی بلشویکەکان لە شوراکاندا بون بە زۆرینە،  لینین لە مانگی ئەیلولدا داوای ڕاپەڕینی دەکرد. چەند نامەی نارد بۆ کۆمیتەی ناوەندی، بەڵام نامەکانی پشتگوێ دەخران. تا وای لێهات لینین نامەیەکی توندی نووسی بۆ کۆمیتە ناوەندی‌و داوای وازهینانی کردبوو لە ئەندامێتی کۆمیتەی ناوەندی. وتبوی پەنا دەبات بۆ رێکخستنەکانی حزب ‌و بۆ بەستنی کۆنگرە. کۆمیتەی ناوەندی ناچار بوو لە ڕۆژی ١٠ /١٠/١٩١٧ کۆبونەوەیەک بۆ ئەندامانی کۆمیتە ناوەندەی سازبکات، لە کۆی ٢١ ئەندامی کۆمیتە ناوەندی  ١٢ ئەندام ئامادەبوون . لینین باسی  نەخشەکارەکانی خۆی کرد بۆئەوەی کە ڕاپەرین ئەنجام بدەن. کۆبونەوەکە دە(١٠) کاتژمێری خایاند‌، لە کۆتایدا نەخشەکارەکە خرایە دەنگدانەوە. دە (١٠) ئەندام ڕازی بوون و دوو ئەندامیش موخالیف بوون، کە هەریەک لە کامنیڤ و زینۆڤیڤ بوون. لەم ڕۆژەدا نەخشەکاری ڕاپەرین دانراو لە ڕۆژی ٢٥ی ئۆکتۆبەر بلشویکەکان توانیان دەسەڵات ڕادەستی شوراکان بکەن. دوای ئەوەی شوراکان یەکەمین حکومەتی خۆیان پیکهێنا . لینین بوو بە یەکەم سەرۆکی ئەو حکومەتە.

  لە ٣٠ / ٨ / ١٩١٨ لە کاتیکدا کە لینین کۆبوونەوەی بە کرێکارانی کارگەیەک دەکرد، لەکاتی هاتنە دەرەوەیدا لە لایەن کچێکەوە بە ناوی ( فانیا کابلان) لینین دەداتە بەر دەستڕێژی گولە. سێ فیشەک بەر لینین کەوت. ئەمە بوە هۆی تێکچونی باری تەندروستی. لە ئایاری ١٩٢٢ لینین توشی یەکەم جەلتەبوو، لای ڕاستی توشی شەلەل کرد. لە مانگی سیپتامبری هەمان ساڵدا توشی جەلتەی دووهەم هات. مەکتەبی سیاسی بریاریاندا کە لینین دانیشێت و کار نەکات. لە مانگی ئازاری ١٩٢٣ توشی جەلتەی سێهەم هات‌و ئەمجارە لە جێگادا خستی‌و لە قسەکردن کەوت. لە ٢١/ ١/ ١٩٢٤ جەلتەیەک لێیداو ئەمجارە بووە هۆی گیان لەدەست دانی. جەستەی لینین مۆمیا کراو لە گۆرەپانی سور لە مۆسکۆ نێژرا. لەو رۆژەوە ساڵانە بە سەدان هەزارکەس سەردانی گۆڕەپانی سوور دەکەن بۆ بینینی جەستەی مۆمیاییکراوی لینین وەکو ڕێزێك بۆ ئەم ڕابەرە مەزنەی پرۆلیتاریای جیهانی.

بەرز و بەڕێزە یادی ئەم ڕابەرە مەزنەی چینی کرێکاری جیهانی

@@@@@

«نووسینی بیرەوەریەكانی زیندان، لەچەند ڕوانگەوە»

سەعید ئەمانی

  دەكرێ‌ وەك شێوەیەك لە ئەدەب چاو لە نووسینی بیرەوەری بكرێ‌. لە نووسینی بیرەوەریش دا وەك هەر شێوەیەكی تری ئەدەب شگردی گێرانەوە، شێوەی دارشتن، دروست كردنی فەزا، سەرنج و كورت وێژی، دەبنە پێوانەی هەڵسەنگاندن. ئەگەر لەم گۆشەیەوە بڕوانین، نووسینی بیرەوەری وەك شێوەیەكی ئەدەبی، لەگەڵ ڕۆمان دا شیاوی بەراورد كردنە. لە گۆشەیەكی ترەوە، نووسینی بیرەوەری لەگەڵ ڕۆمان دا براورد ناكرێ. لەبەر ئەوەی كەرەسەكانی نەك لە خەیاڵا و ڕەوتی ئازادی زەین، بەڵكو لە ڕاستیەكانی ژیان پێك دێنێ‌. ئەگەر هەوڵی ڕۆمان، خۆڵقاندنی ڕووداوێكە دروست كراوی خەیاڵی نووسەر، بە پێچەوانە، هەوڵی بیرەوەری نووس، سەر لە نۆی دارشتنەوەی وردی ڕووداوەكانە. ڕووداو گەڵێكی كە شایەد پەیوەندی بە ڕاوبردوی دووری بگێرەوە هەیە و ئەمرۆ بە قەڵەمەكەی زیندوو یان دەكاتەوە. كەوا بوو نووسینی بیرەوەری دیسان گێڕانەوەی ڕواڵەتێك لە مێژووە كە مێژوو نووسی ڕەسمی بە ئانقەست پشت گوییان دەدا. كەوا بوو دەبێتە ڕسواكەری ڕواڵەتی دزێوی جەنایەتكاران یش.

  لە نووسیی بیرەوەری دا وەك شێوەیەكی ئەدەبی، بە هۆی حزوری ڕاستەوخۆی نووسەر، تاك (فردیت) لایەنێكی بەر چاوی هەیە . جەوهەری سەرەكی نووسینی بیرەوەری ((من)) ە. نووسەر تێدەكۆشی لە بەستێنی ڕووداو دا ((من)) بە خۆێنەر پیشان بدات. لەم پرۆسەیەدا نووسەر لە دەرەوەدا دەڕوانێتە ((من)) مەودای لێدەگرێ تا لە پێش دا بیبینێ و دواتر بتوانێ‌ بیخاتە بەر زەین و داوەری خۆینەر، بۆ خۆینەر كاتێ‌ ڕووداوەكان هەست پێدەكرێن كە بزانێ ئاخێوەر چۆن ئەمانەی ژیاندەوە. ئەو كاتەیە كە خۆینەری توانا خۆی دێنێتە جێی ڕاوی و دەكەوێتە براورد كردن و هەڵسەنگاندن. نەك تەنیا وەك شایەدێك دەربكەوێ. لێرەدا ئەم پڕسیارە دێتە گۆرێ: بۆچی دەنووسین؟ یەكیك لە پاڵنەرە گرینگەكان لە نووسین سەبارەت بە زیندان، لەقاودانێكی سیاسی و هەستی بەرپرسی كردن دەرحەق بە كەسانێكە كە كوژراون بە بێ ئەوەی مافی داكۆكی كردن لە خۆیان پێدرابێ. ئەو، زیندانیەكی دۆێنێ، شایەدی گشت ئەو جەنایەتانە بووە، لە پاڵ كەسانێكەوە ژیاوە كە لە ئانێك دا ڕۆچنەی ژیانیان لێ بەستن و دەنگێان كپ كردن. ئەو كە بە زیندویی ماوەتەوە بەرپرسیاری و بارێك بە سەر شانیەوە قورسایی دەكات. شێوەیەك هەست بە بەئەنجام گەیاندنی ئەركێك، واتە گەیاندنی دەنگی كپ كراو و چارەنووسی هاوبەندیەكانی بە گوێی خەڵكی دنیا.

  ئیستا بابەتی زیندان بەشێكی بەرچاو لە ئەدەبیاتی ئێمە، لە دەرەوەی وڵات پێك دێنێ. یادداشت، نووسینی بیرەوەری ، تەرح و داستان و گەلێك كاری توێژینەوە ، سەبارت بە زیندان، فەسلێكی لە ئەدەبیاتی ئێمەدا كردۆتەوە. زیندانی، دەبێتە پاڵەوانی داستان و شانۆ گەریەكان. ((قارەمانێكی)) كە ڕواڵەتی سەردەمەكەیەتی. ئەو، هەم زیندانی «تەعزیر» و «حەدە» كانە و هەم پاڵەوانی ڕاوەستان و هەم بەزینەكان. هەردوو كەسایەتی، دەبنە پاڵەوانی ڕاستیەكان. بەڵام تەنیا هەر لە  تاراوگە نییە كە باس لە زیندانیان و بە تایبەتی زیندانیانی كۆماری ئیسلامی، بە چەشنێكی بێ پەردە و ئاشكرا دەكرێ‌، لە بڵاوكراوە و كتێبەكانی ناوخۆی ئێرانیش دا، ئەم بابەتە قاچاغە، خەریكە كەم كەم جێگای خۆی دەكاتەوە. حزوری ئەمانە بۆتە هۆی شكڵ گیری بابەتێك بە نێوی ئەدەبیاتی زیندان.

  دەمەوێ‌ لێرەدا هەڵویستە لە سەر نووسینی بیرەوەری زیندان بكەم. ئەم لایەنە لە ئەدەبیات، بە هۆی بایەخی موستەنەد بوونی و هەروەها لەبەر پێشوازیەكی كە لە لایەن خۆینەرانەوە لێی دەكرێ، بە شێوەیەكی بەرچاو كەوتۆتە بەرسەرنج. لە 15 ساڵی ڕابردوودا لانی كەم 23 كتێب، وەك بیرەوەری زیندان، و بە دەیان بیرەوەری كورتی دیكە لە دەرەوەی وڵات بڵاو بۆتەوە. هەر ئەم سەرنج دانە بۆتە هۆی ئەوەی كە هەر لەم ساڵانەی دوایدا چەندین كتێب و بابەتی تر لە مەڕ زیندانەكانی رژیمی پەهلەوی بڵاو بێتەوە.

  نووسراوەكانی پاشماوەی زیندانیەكانی كۆماری ئیسلامی لە بەراورد لەگەڵا پێشینیان دا خاوەنی چەندین تایبەتمەندیە. نووسراوەی ئەم دەورەیە لە زیندانیەكان، نەك نەزەریەپەردازان و كەسانی بەرچاوی سەردەمی خۆیان – وەك ئەوەی بۆ نمونە لە ئەدەبیاتی دەیەی بیستی هەتاوی دا دەبیندرێ – بەڵكو بەگشتی كەسانێكی بێ ناونیشانن. یەكێك لەو بەسەدان هەزار مرۆڤەی تامی تاڵی زیندان و شێڵاق ی دەسەڵات دارانی كۆماری ئیسلامییان چێشتوە. شایەد بۆ یەكەم جاریش بێ كە ئەنووسێ. بە پێچەوانەی ڕابردوو، بەشێكی بەر چاوی ئەم نووسراوانە هی ژنانن. لەگەڵا ئەمانە دا تایبەتمەندیەكی تریش لە نووسراوەكانی ئەم بەرەیەدا بەر چاو دەكەوێ‌. ئێمە شاهیدی گۆڕانێك لە ڕوانینی ئەم نووسەرانە سەبارەت بە ڕابردووی خۆیان ین . ئەویش حزوری چالاكانەی تاكی بگێرەوە(ڕاوی) یە. بەسەرنجدان بە نووسینی بیرەوەری بەرەی تودەییەكان، بۆمان دەردەكەوێ‌ كە تاك لە لای ئەوان هیچ جێگاو شوێنێكی نیە و بە جێگای بەرپرسیاریە تاكیەكان، خەتاو هەڵەكان دەخرێتە ئەستۆی كەسانی تر. و هەروەها لە نووسینی هێندێك لە بیرەوەریەكانی نەسڵی تێكۆشەرانی دواتر، واتە زیندانیەكانی دەیەی 50 ی هەتاوی دا كە بەدەستەوەن، فەردیەتی ڕاوی بەتەواوی وەلانراوە. ئەم نووسراوانە، نەك وەك نووسینی بیرەوەری، بەڵكو تەنیا بە مەبەستی هەڵخراندن و لە قاودانی تاوانەكانی ڕژیمی پەهلەوی نووسراون. ئەزموونە پڕكارەساتە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكانی دوای شۆڕشی 57 ی ئێران، لەبەریەكبڵاوبوونی ئۆردوگای، بەنێو سوسیالیستی، چوونە ژێر پرسیارەوەی زۆرێك لە ئاڕمانەكانی ڕابردو، و شكستی ڕوانگە ئیدئۆلۆژیەكان بوونە هۆی ئاڵوگۆڕ پێكهاتن لە ڕوانگەی بەشێك لە تێكۆشەرانی بەرەی ئەمڕۆیی. بەرهەمە تاڵەكەشی، دوودڵی و تەنیاییەكانە. پشتیوانەكانی دوێنێ و «ئێمە»كانی پاڵپشت، ئیترحزورە پتەوەكەی دوێنێ یان نییە. تاك تووشی سەرلێشێواوی یە و تێدەكۆشێ فەردیەتی خۆی و»من» بكاتە جێنشینی «ئێمە». لە نووسینی بیرەوەریەكانی بەرەی ئەمڕۆدا، ئێمە شایەدی هەوڵ گەلێكن باس لە قەبووڵی بەر پرسیاری فەردی لە بەرانبەر كردەوە و ئاكارەكانی خۆیدا دەكا و هەوڵێكە لە پێناو نواندی وێنەی «من» دا. بەداخەوە لە نووسینی بیرەوەریەكانمان لە زیندان ئەم ((من)) ە جار جارە حزوورێكی شەرمێونانەی هەیە و جاری وایە بە شاراوەی دەمێنێتەوە. هەڵبەت ئەمە تەنیا نووسینی بیرەوەریەكانی زیندان ناگرێتەوە. لە باقی بیرەوەری نووسینەكانی دیكەش دا، وتەنانەت لە شێعر و ڕۆمان و نوسراوەكانی تریش دا ئەم سوننەتە بەسەرماندا زاڵە. هەر ئەڵێی شتێكی ناشیاوە كە نووسەر، بە تایبەتی ئەگەر كەسایەتیەكی ناسراویش بێ‌، باس لە عاتفە، ناهومێدی، پەشیمانی، تاسە و نیازەكانی بكات و تەنانەت باس لە شادیەكانیشی ناكا. هەرچەند ڕووداو لە زمان یەكەم كەسی تاكەوە دەگێڕێتەوە، بە ڵام بە گشتی ئەم «منە» بێ‌ ڕواڵەتە . یان لە هەیئەتی «ئێمە» دا ون دەبێ‌.

  نووسینەوەی بیرەوەریەكانی زیندان دەتوانێ‌ بە چەندین مەبەست ئەنجام بدرێ ، یەكێك لە ئەنگیزەكانی، ئەم هەستەیە كە ئەو، واتە ڕاوی، چارەنووسێكی تایبەت و بێ‌ هاوتای هەبوە. وەها هەستێك دەیخاتە سەر ئەم باوەڕە كە ڕەنگە گێڕانەوەی سەر بردەكەی بۆ گوێگر و خوێنەر سەرنج ڕاكێش بێت. كە بابەتەكەش باس لە دنیای پڕ لە ڕەمز و ڕازی زیندانە. ئەو شتگەلێكی ناوەتە پشت سەر و ئەزموونی كردوە كە بە دژواری بە بیری كەسانی دیكە دا دێ‌. بەڵام ئەم هەست بە تاك بوون و تایبەتمەندییە، هەرچەند دەتوانێ‌ هاندەر بێ‌ بۆ بە ئاكام گەیاندنی كارێكی پڕ بایەخ، واتە نووسینی ژیانی زیندان، بەڵام بە هیچ شێوەیەك هەستێكی شادی بەخش نییە. هەستێك لەگەڵ ژان و ئازار و تەنیایی دا تەنراوە. ژیان لە كۆمەڵ و كۆمەڵگایەك دا كە ئەزمونە تاڵ و ناخۆشەكانت نەناسێ‌، و شایەد هەر مایل بە بیستنیشی نەبن، دەتوانێ‌ بەرەو گۆشەگیری و تەنیایی ڕاپێچتكا.

  كەوابوو نووسین سەبارەت بە دنیای یاساخی زیندان، ڵەگەڵ ئەوەی كە تۆڵە ئستاندن لە خاوەن زیندانەكانە، چەشنێك داوای هاودەردیشە. یان بەربەرەكانێ‌ لەگەڵ گۆشەگیری و تەنیایی. بە پێی ئەو تاقیباتانەی سەبارەت بە پاشماوەكانی ئۆردوگای مەرگی نازیەكان كراوە، و هەروەها خوێندنەوەی نووسراوەكانیان، ئەم هەست بە تەنیایی و گۆشەگیریە تایبەتیە، بە ڕوونی نیشان دەدات. ژان ئامری، نووسەر، و لە پاشماوەكانی ئاشویتس، كە بیست و چەند ساڵ دوای ڕزگار بوونەكەی لە ئۆردوگا، كۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا، دەنووسێ‌: ئەو كەسەی كە ئەشكەنجەی ئەزمون كردوە، هەرگیز ناتوانێ‌ دنیا وەك ماڵی خۆی چاولێبكا.

  دوورنیە نووسین سەبارەت بە زیندان، چەشنێك دژایەتی كردن لەگەڵ ئەو هەستەش بێ‌. دەنوسین تا نەیسەلمێنین كە جێگایەكمان لەم دنیایە دا نیە.   

بەکام ئاڵوگۆڕ دەڵین شۆڕش؟

ئامادە کردنی: سەعید ئەمانی

 شۆڕش ، گۆڕانێکی کەیفی و بنەڕەتییە، ئاڵوگۆڕێکی بەرین و بنەڕەتییە لە ژیانی کۆمەڵگادا. واتای شۆڕش لە کۆمەڵناسیدا، ڕووخانی سیستەمێکی کۆمەڵایەتی کۆن و لەکارکەووتە و جێگرتنەوەیەتی بە سیستەمێکی کۆمەڵایەتی نوێ و بسەردەمیانە تر.

بۆ نموونە: شۆڕشی مەزنی فەڕەنسا کە نزیکەی دووسەد ساڵ لەمەوبەر ڕوویدا، شۆڕشێکی بۆرژوایی بوو. بۆئەوەی سیستەمی دەرەبەگایەتی کۆن کە ڕژێمی پاشایەتی بورپۆنی هێماکەی بوو لە ناوبرد و لە جێی ئەودا سیستەمی سەرمایەداری نوێ و پێشکەوتووتری دانا .

شۆڕشی مەشرووتە دەستووری ئێران شۆڕشێکی بۆرژوایی بوو، چونکە هەرچەندە کۆتایی پێنەهێناو سەرکەوتنی تەواوی بەدەست نەهێنا، بەڵام لەسەر بنەمای خانییەکی بۆگەن و فیوداڵی لێدانێکی جددی لێدا، ڕێگەی گەشەی کۆمەڵگا و بەشداری جەماوەری لەدیاریکردنی چارەنووسی ولاتدا، خۆش کرد.

شۆڕشی مەزنی ئۆکتۆبەری ١٩١٧ی ڕووسیە شۆڕشێکی گەورەی کۆمەڵایەتی بوو چونکە بە لە ڕیشەکەندنی سیستەمی دەرەبەگایەتی و سەرمایەداری کۆن و بنیاتنانی کۆمەڵگای سۆسیالیستی نوێ کە گەورەترین گۆڕانە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا مێژووی بەرەو ئاقارێکی جیاوازبرد.

شۆڕش گرنگترین قۆناغە لە پێشکەوتنی ژیانی کۆمەڵگادا. جیهان بینیی مارکسیستی – لینینیستی شۆڕش وەک دەرئەنجامێکی پێویست لە قەڵەم دەدات کە ئاکامی پێشکەوتنی کۆمەڵگاکان و دابەشبوونیانە بە چینە لە ئاشتی نەهاتوەکان. لە هەموو ئەو کۆمەڵگایانەی کە چین وتوێژەکان بەرژەوەندیەکانی پارادۆکسیکالیان هەیە، پێشکەوتنی ئابووری و کۆمەڵایەتی وئەو گۆڕانانەی لێ ئەبێتەوە، بەرە بەرە و قۆناغ بە قۆناغ ، مەرج و فاکتەرەکانی گۆڕانی قووڵ و بنەڕەتی بۆ پێگەیشتن ئامادە دەکات و دواجار گۆڕانی بنەڕەتی سیستەمی کۆمەڵایەتی بە مسۆگەر و پێویست دەزانێت .

لێکدانەوەی زانستیی ئەم بابەتە لە ڕوانگەی کارڵ مارکسەوە ئاوا باس کراوە: “هێزەکانی بەرهەمهێنانی کۆمەڵگە لە قۆناغێکی دیاریکراوی گەشەی خۆیان لەگەڵ پەیوەندییەکانی بەرهەمهێنان لەگەڵ دەربڕینە دادوەرییەکەی، یانی لەگەڵ پەیوەندییەکانی خاوەنداریەتی کە لە ناو ئەودا گەشەیان کردووە، ناکۆکن. ئەم پەیوەندیانەی بەرهەمهێنان دەبنە بەربەست لەبەردەم گەشەکردنی هێزی بەرهەمهێناندا، ئا لەم کاتەدایە کە قۆناغی شۆڕشی کۆمەڵایەتی دەستپێدەکات . ”

شۆڕش ئەو ناکۆکیەی کە باسمان کرد چارەسەر دەکات و ئەو پەیوەندییە بەرهەمهێنانە کۆنانە تێکدەشکێنێت و لەگەڵ دامەزراندنی پێوەندییه تازەکان ڕێگه بۆ گەشەی خێرای هێزەکانی بەرهەمهێنان دابین دەکات، ئەمە بناغەی ئابووری و بابەتیی شۆڕشە .

شۆڕش چینێکی حاکم دەبەزێنێت و چینێکی تر دەهیێنێتە سەر حوکم کە نوێنەرایەتی پەیوەندیی بەرهەمهێنانی پێشکەوتووتر دەکات. دەکرێت ئەوەش بلێین کە شۆڕش جۆرە حکوومەتێکی نوێ و ئەمڕۆیی تر جێنشینی جۆری پێشووی حکومەت دەکات.

مەسەلەی بنەڕەتی لەهەر شۆڕشێکدا پرسی دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەتییە. گرتنی دەسەڵات لە چینی حاکمی بەسەرچوو بە دەستی توێژ یان چینی پێشەنگ، لە هێما بنەڕەتییەکانی هەر شۆڕشێکە. شۆڕش گەورەترین شێوازی خەباتی چینایەتییە و ئەوە چین و توێژە پێشکەوتنخوازەکانن کە لە ڕێگەی شۆڕشەوە قوڵترین و بنەڕەتیترین گۆڕانکاری لە بواری ئابووری، ئایدیۆلۆژی و سیاسیدا درووست دەکەن و سیمای بە تەواوەتی دەگۆڕن.

ئاشکرایە کە ڕوودانی هەندێک گۆڕانکاری یان چاکسازی، یان ڕێفۆڕم و کردار لە چوارچێوەی سیستەمێکی کۆمەڵایەتیدا، بە هەمان دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەتیەوە، لە لایەن خودی چینە دەسەڵاتدارەکانەوە، ناکرێت بە شۆڕش ناوببرێت، هەرچەند پڕوپاگەندە وهەراوهوریا لەو بارەیەشەوە زۆر بێت.

بەم جۆرە دەبینین کە بەپێی قۆناغەکانی پێشکەوتنی ئابووری و کۆمەڵایەتی و، چینی لە حاڵی خەبات، دەکرێت چەندین جۆر شۆڕشی کۆمەڵایەتی جیا  بکرێنەوە. بۆ وێنە: شۆڕشی بۆرژوازی ، شۆڕشی بۆرژوا دیمۆکراتیک، شۆڕشی سۆسیالیستی و هتد. بۆ دیاریکردنی جۆری شۆڕشی کۆمەڵایەت گرنگە بزانین هەر شۆڕشێک چ ناکۆکیەک چارەسەر دەکات، چ ئەرکێکی کۆمەڵایەتی جێبەجێ دەکات، چ چینێک لە دەسەڵات لا دەبات و چ چینێک لەڕیزی پێشەوەی ئەو شۆڕشدایە.

بەو لێکدانەوەیە شۆڕشی مەزنی ئۆکتۆبەر شۆڕشێکی سۆسیالیستی بوو، شۆڕشی مەزنی فەرەنسا و شۆڕشی مەشرووتە لە ئێران شۆڕشی بۆرژوایی بوون. شۆڕشی مەشرووتە یان دەستووری، لە قۆناغەکانی فراوانیی گەشەکردن، تا ڕادەیەک لە چوارچێوەی شۆڕشی بۆرژوازی تێپەڕی، چونکە لەم نموونەیەدا جەماوەری خەڵک بە دروشم و داواکاریی خۆیان بەشداریان تێدا کرد و مۆری خۆیان لەسەر دانا و لایەنی دژە داگیرکاری و دژە ئیمپریالیستانەی ئەو شۆڕشەیان بەهێز کرد.

شۆڕش بە هێز و بە بەشداریی جەماوەری گەل ئەنجام دەدریت، هیچ شتێکی هاوبەشی لە گەڵ کودەتا و شۆڕشی دەرباردا نییە، و ئەم جۆرە کارانە کە لە مێژوودا نموونەیان زۆرە، لە گەڵ شۆڕش دا نایەنەوە.

بۆ ئەوەی شۆڕشێک ڕوو بدات، مەرجی بابەتی( مەرجی شۆڕشگێڕانە ) و مەرجی فکریی( بوونی ڕێکخراوێکی شۆڕشگێڕ ) پێویستە .

شۆڕش ڕاپەڕینێکی جەماوەرییە بۆ ئەوەی لە بنەڕەتەوە سیستەمی کۆمەڵایەتی مەوجود بگۆڕدرێت.

وەک ئەوەی ئێستاش ئاخێزێکی جەماوەری گەورە و بەرین لە ئاستی کوردستان و ئێران، بە تایبەتمەندی خۆیەوە، لە ئارادایە. ئەم ئاخێزە جەماوەرییە دوای قەتڵی حکومەتی» ژینا ئەمینی» و لە کوردستانەوە چەخماخەکەی لێدراو بە پێشەنگایەتی ژنان و لاوان و هاوڕێیەتی باقی چین و توێژەکانی دیکەی کۆمەڵ، بەرەو ئەوە دەچێت ببێتە شۆڕشێکی بناغە هەڵتەکێن و ئاڵوگۆڕی سیستم و دەسەڵات بە قازانجی کڕێکاران و زەحمەتکێشان و توێژی زۆرلێکراو بکاتە بابەتێکی حەتمی و ڕژیمی کۆنەپەرستی ئیسلامی سەرمایە بەرەو زبڵدانی مێژوو بەرێت.

مارکس چۆن دەیڕوانیە سزای ئێعدام و ژیانی ئینسان؟

نووسین و ئامادە کردنی: سەعید ئەمانی

170 ساڵ لەوپێش واتە لە ساڵی 1853 مارکس نووسراوەیەکی کورت، بەڵام گرینگ و پڕ بایەخی سەبارەت بە ئێعدام نووسی. لە نێوان سەرجەم نووسراوەو بەرهەمەکانی مارکس دا، ئەم نووسینە پێدەچێ تاکە نووسراوەی ئەو بێت کە بە تایبەتی لە بارەی پرسی سزای ئێعدام نووسیویەتی.

  نووسراوەکەی مارکس ئیلهامی لە بڵاو بوونەوەی باتێک وەرگرت سەبارەت بە ئێعدام کە لە ڕۆژنامەی تایمزی لەندەن دا بڵاو کرابۆوە. نووسراوەکەی مارکس سەرەڕای کورت  بوونی بەڵام زۆر بە باشی تێڕوانینی ئەوی بۆ پرسی ئێعدام، مەبەستی سزادان و هۆی دژایەتی لەگەڵ ئەم سزایە، بە تایبەت بەڕێوەچوونی لە بەرچاوی گشتیی نیشان دەدات. پێناچێت مارکس لە کاتی ئامادەکردنی ئەم نووسینە، لە پێشدا بیری لە نووسینی بابەتێکی وەهای لە پێوەند لەگەڵ سزای ئێعدام کردبێتەوە.

  مارکس ئەم نووسراوەی لە شاری لەندەن سێ رۆژ پاش راپۆرتەکەی رۆژنامەی تایمز نووسی و چەند حەوتوو دواتر لە فێوریەی 1853 لە رۆژنامەی نیۆیۆرک دیلی تریبۆن بڵاویکردەوە. ئەمە لە قۆناغێکدا نووسراوە کە سزای ئێعدام لە ئینگلستان بەرەوکەمبوونەوە دەچوو. نیوەی سەدەی نۆزدەیەم بە پێی یاسایەک کە تا ساڵی 1815 بناغەی بەڕێوەبردنی حوکمی ئێعدام بوو، 220 دۆسیە تا کۆتایی سەدەی 18 دەبوو سزای ئێعدامیان لەسەر بەڕێوە بچێت. زۆربەی تاوانەکان بە مەبەستی پاراستنی کەرتی تایبەتی دەوڵەمەندان و سەرکوتی ئەوانەی دەست درێژیان کردوەتە سەر بەشەکان ناولێبراوە. هاوکات دزی، ساختەکاری، فێڵبازی، خیانەت و سیخۆڕی و … لە زومڕەی ئەو تاوانانە بوون کە سزای ئێعدامیان بەسەردا دەسەپا.

  بەڵام رێژەی ئەم سزایانە لە دەیەی سەرەتای سەدەی نۆزدەهەم لە ئینگلستان بە شێوەیەکی هەست  پێکراو بەرەو کەمبوونەوە رۆیشت. لە ساڵی 1861 رێژەیەکی بەرچاو لە تاوانەکان لە هەوڵێکی هاوبەش لە ڕیزی سزای ئێعدام دەربازکران، بە جۆرێ کە تەنیا پێنج تاوانی، خیانەت، کوشتن، سیخۆڕی، ئاگرتێبەردانی کارخانەی کەشتی سازی سەڵتەنەتی و دزی و توندئاژۆی دەریایی لەو ساڵەدا بەرەڕووی سزای ئێعدام دەبوونەوە.

  نووسراوەی تایمز و وەڵامی مارکس

  مارکس لە نووسینەکەیدا بە ئاماژە بە راپۆرتی تایمز دەسپێدەکات. لە راپۆرتی تایمز دا هاتووە کە ئەم باوەڕە بوونی هەیە کە دەسبەجێ پاش بەڕێوەچوونی حوکمی ئێعدام لەبەرچاوی خەڵک، شایەتی کۆمەڵێک مەرگ دەبین کە بە هۆی خۆهەڵواسینەوە روو دەدەن، چ خۆکوژی و چ بە هۆکاری بە هەڵکەوت. نووسەرەکەی تایمز هۆکاری ئەم دیاردە دەگەڕێنێتەوە بۆ کاریگەریی قووڵی ئێعدامی ئەو جینایەتکارانە لەسەر بیرو زەینی نەخۆش و ئەو کەسانەی بینەرن دایدەنێت. مارکس نووسینەکەی بەوە دەسپێدەکات و دەسبەجێ نووسەرەکەی تایمز دەداتە بەر ڕەخنە، بەم پێیەی کە ئەم هەڵسوووکەوتە لە کۆتاییدا بە لایەنگری لە ئازادیی کردەوەی ئەو جەلادە کۆتایی پێدێت و سزای ئێعدام وەکوو دوایین داواکاریی کۆمەڵگا دەناسێنێ و ڕەوابوونی پێدەدات.

  مارکس لە درێژەی نووسینەکەیدا بە ئاماژە بە ئامارێک کە دوو رۆژ پێش نووسینەکەی خۆی لە مۆرنینگ ئێدویزتایز بڵاوبوویەوە و بە لێکدانەوەی ئەو، تێیدا مەنتقی خوێنینی تایمز دەخاتە ژێر تیری ڕەخنە. ئەو ئامارە باس لەو مەرگانە دەکات کە لە ماوەی 43 رۆژی دا لە ساڵی 1849 بڵاو بوەتەوە. مارکس بە پێی خودی ئەو ئامارە دەڵێ، هەر بەوجۆرەی کە نووسەرەکەی تایمز تەئیدی دەکات، ئەو مەرگانەی کە بە دوای ئێعدامە گشتیەکاندا روویانداوە، تەنیا بە هۆکاری خۆکوژی نەبووە بەڵکوو حاڵەتگەلێ لە بێڕەحمانەترین کوشتنەکان لە خۆ دەگرێ. هەر لێرەدایە کە لێکدانەوەی سەرەکی مارکس لە دژایەتی لەگەڵ سزای ئێعدام دەردەکەوێ. لە ڕوانگەی مارکسەوە سزای ئێعدام نەک لە درێژماوە تەنانەت لە کورتماوەشدا ئیمکانی بەرگری لە دووپات  بوونەوەی کوشتن لە کۆمەڵگای پێ ناگیرێت. مارکس هەر لەم نووسینەدا ئاماژە بەوە دەکا کە بەڵگە مێژووییەکان پێمان دەڵێن کە لە سەردەمی ( قابیل)ەوە تا ئێستا سزای ئێعدام نە تەنیا نەبوەتە هۆی چاکسازی و تەمێکردنی مرۆڤ بەڵکوو تەنانەت ئاکامی پێچەوانەشی هەبووە. مارکس لەم نووسینەدا بابەتێکی گرینگی دیکە دێنێتە پێشەوە، بە گشتی دەڵێن کە یەکێک لە مەبەستە سەرکیەکانی سزای ئێعدام ئەوەیە کە کۆمەڵگا ئەزموون لە چارەنووسی ئەو کەسانە وەربگرێت. مارکس بە ئاماژە بەم مەسەلە واتە ئەوەی بە لێکەوتەی چاکسازی و تۆقاندن لە پێوەند لەگەڵ سزا ناوی لێدەبرێ، ئەم پرسیارە دێنێتە گۆڕێ کە، ئێوە بە چ ئیزنێک مافی ئەوە بە خۆتان دەدەن کە خەڵکی دیکە سزا بدەن؟ لێکەوتەی تۆقاندن لە رێی سزادانەوە هەر لە دێر زەمانەوە و لە ڕژیمە یەک لە دوای یەکەکان دا هەبووەو تا ئێستاش درێژەی هەیە و خوازیارانی تایبەتی خۆیشی هەیە.

  ئەوە ڕوونە کە مارکس بنەمای سەرەکی ئەم مەسەلە لە شوێنێکی دیکە دەبینێت و خۆی لە لێکدانەوەی هەڵە و ناواقیعی دەپارێزێ. ئەو لەم نووسینەدا بە هێنانەوەی وتەیەک لە هێگل، کە بە جۆرێک داڕشتنی وشک لە ڕوانگەی کانت لە بواری کەرامەتی لاوەکی ئینسان دەزانێ، هێرش دەکاتە سەر ئیدۆلۆژی ئاڵمانی کە پێگەی تاوانبار لە ئاستی ئیرادەیەکی ئازاد و سەربەست بەرزدەکاتەوە و بەمشێوە، وابەستەگی تاوانبار بە کۆمەڵگا و پرسە ئابووری_کۆمەڵایەتیەکان لەبەرچاو ناگرێت. پرسێ کە دواتر بووە بابەتی سەرەکی تاوانناسی مارکسیستی.

  روانینێک بۆ پرسی مافناسی مارکسیزم

  مارکس خوێندکاری بەشی مافناسی و باوکی پارێزەری دادگا بوو. بەم حاڵەشەوە لە نێوان بەرهەمەکانی مارکس دا بە کەمی دەتوانرێ بابەتێکی پوخت و داڕێژراو لە سەر بنەمای پرسی ماف بەرچاو بکەوێت. بۆیە پرسی بنەمایی ماف لە فەلسەفەی مارکس دا دەبێ لە رێگەی ئەندێشەو تێڕوانینەکانیدا خوێندەوەی بۆ بکرێت. لە روانگەی مارکسەوە هۆکاری سەرەکەی هەموو ئەوانەی کە بە ژێرخانی کۆمەڵ ناوی لێدەبرێ، ڕاستیەکانی ژیان و ئەو پێوەندیانەیە کە بەرهەمی سازوکاری ئابووری کۆمەڵایەتین. ئەمانە ئەو هۆکارانەن کە ژیانی فیکری مرۆڤەکان، وشیاری، ناکۆکیە ئەخلاقیەکان، بایەخە کۆمەڵایەتیەکان، سیستەمی یاسایی و چۆنیەتی ماف و ئازادیەکان پێناسە دەکات.

  وتەیەکی بە ناوبانگی مارکس لە ئیدۆلۆژی ئاڵمانی دەڵێ، هەندێ کات ئەوە مرۆڤ نیە کە ژیان دیاری دەکات بەڵکوو ژیان و بوونی واقیعی ئەوانە کە وشیاری مرۆڤەکان شکڵ پێدەدات. لەم ڕوانگەوە مافی مرۆڤ و هەموو ئەو یاسایانەی لەم بوارەدا پێناسە کراون، هەموو دەبێ بەرهەمی مێژوو و ئەو خەباتە بێ کە لە پێناویدا تێکۆشان کراوە. هیچ جۆرە چوارچێوەیەکی دیاریکراو لە ماف یا ئازادی ناتوانرێ بە شێوەی سرووشتی و لە پێشدا داڕێژراو پێناسە بکرێت. بە پێی رێنماییەکانی مارکسیزمی کلاسیک، تاکە ڕاستی بنەمایی و سەرەکی کە هەموو کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەگەڵی رووبەڕوو بووە، بارودۆخی ماددیە کە ئینسانەکان لە قۆناغی سەرەتاییەوە لەناویدان. هیچ گەڵاڵە و ئیدەیەکی لەپێشدا داڕێژراو بۆ ئەو مرۆڤانەی کە لە کۆمەڵگایەکی رووت و بێ کلتوور، ئەخلاق، بایەخە کۆمەڵایەتیەکان یەکتریان دۆزیوەتەوە، لە ئارادا نەبووە. بە لێکدانەوەی لووک فروتێر نووسەری بەرهەمی، دەربارەی ئەندێشەکانی ئالتووسەر، لە روانگەی ماتریالیستەکان، وتنی ئەوەی کە خەڵک خاوەنی خسڵەتی دەروونین کە بە هەرکام لە ئێمە وەکوو جۆری مرۆڤ پێوەندی هەیە، وەکوو پێگەی تاکەکەسی، ماف، ئازادی، ئینسانیەت، بەڵێن و … بابەتێکی هەڵخڵەتێنەرو درۆیینەیە.

  بەم پێیە هیچ مافێکی سرووشتی و زاتی ناتوانرێ بوونی هەبێت. هەموو ئەو ماف و ئازادیانەی ئەمڕۆ ئێمە دەیانناسین و بەرگری لێدەکەین، تەنانەت بنەماییترینی ئەوانە کە مافی ژیانە، بەرهەمی خەبات لە ڕەوتی مێژوو و پاشەکشە بەو پێکهاتانەیە کە لەسەر بنەمای سەرکوت و دەسەڵات راوەستاون. مافی ژیان و هەڵوەشانەوەی سزای ئێعدامیش ناتوانێ لە دەرەوەی ئەم باسە بێت. ئەمڕۆکە ئێمە مافی ژیان وەکوو بنەماییترین ماف دەناسین، بەو واتای کە ماف و ئازادیەکانی دیکە لە ژێر کاریگەری ئەم مافە سەرەتاییەدایە. بەڵام ئایا هەمیشە بارودۆخ وەهایە؟ بۆ وێنە لە کۆمەڵگایەکی کۆیلایەتیدا چۆن دەکرێ باس لە مافی ژیان بکرێ؟

  لە لایەکی دیکەوە پەسەندکردنی مافی ژیان بەو مانای ئێمە ئەمڕۆ دەیناسین بەرهەمی سەردەمی رۆشەنگەری و ڕەواندنەوەی ئەو خەیاڵانە بوو کە گیان و ژیانی مرۆڤی تایبەت کردبوو بە خواوەند. کەواتە پێکهاتنی مافی ژیان بابەتێکی تەواو عەینی و مێژووییە و ناکرێ لەگەڵ هیچ مانایەکی نامۆی دیکە وەک ( کەرامەتی زاتی مرۆڤ) گرێ بدرێت. ئەگەر بگەڕێینەوە سەر بەڵگەکانی مارکس لە بابەت دژایەتی لەگەڵ حوکمی ئێعدام دەبینین کە مارکس لەو نووسینەدا هیچ باسێکی لە کەرامەتی زاتی ئینسان یان دەستەواژەی لەو چەشنە نەکردووە. لە کاتێکدا بەتایبەتی بە بەکارهێنانی دەستەواژەی کەرامەتی ئینسانی ئاشنایەو هەم لەم نووسینەدا لەو شوێنەی دەگەڕێتەوە بۆ روانگەی کانت ئاماژەی پێداوە.

  لە لایەکی دیکەوە لە روانگەی مارکسەوە، خوازیارانی سزای ئێعدام ناتوانن وەڵامی ئەم پرسیارە بنەماییە بدەنەوە کە بە چ هۆکارێک بە هۆی ئەوەی کۆمەڵگاو تاوانباران ئەزموون وەربگرن، دەبێ بەهرەو ئەزموون لە کوشتنی تاوانباران وەربگریدرێ؟

  تاوان دیاردەیەکی کۆمەڵایەتیەو بەرهەمی کۆمەڵگایەکە تێیدا گەشەی کردووە. بەڵام کۆمەڵگا بە جێی ئەوەی بەرپرسیایەتی خۆی لەمبارەوە هەڵبگرێت، هەوڵی ئەوەیە بە کوشتنی تاوانبار، بە جۆرێک نیشانی بدات کە ئەو ئەرکی خۆی لەمبارەوە بەجێ هێناوە. لە حاڵێکدا تاوان لە بۆشاییدا رووی نەداوەو تاوانباریش ئیرادەیەکی سەربەخۆی لەمبارەوە نەبووە. پێدەچێ نەک تەنیا لە لێکدانەوەی ئەو تاوانانەی بە سزای ئیعدام کۆتاییان دێ، بەڵکوو لە تاوتوێکردنی تاوانەکانی دیکەشدا ڕەتکردنەوەی لێکدانەوەی لاوەکی، گرینگترین و سەرەکیترین رێنوێنی تاوانناسی مارکسیستی بێت.

  ئێستا لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی دا، دەبینین کە کردارێکی جەنایەتکارانە و نامرۆڤانە بە ئاشکرایی و بێ پریگانەوە و ڕێزدانان بۆ ژیانی ئیسانەکان، بەناوی سزای ئێعدام بەڕێوە دەچێت. پاساوی ئەم دەسەڵاتە جەنایەتکار و ئینسان کوژەش هەر ئەوەیە کە نەیارە سیاسیەکانی و کەسانی دیکە بە پاساوی دیکەی جۆراو جۆر، و بە شێوازی جۆراو جۆر ئێعدام دەکات، بەناو بۆ ئەوەی ببنە پەنەد و عیبرەت بۆ کەسانی تر. هەروەک لە خودی بابەتەشدا ئاماژەی پێدراوە، ئەوکات لە کۆندا ئەو حوکمانە ئاکامی پێچەوانەیان هەبووە و بکەرانی نەیانتوانیوە مەبەستی خۆیان بپێکن، لە ئێستادا هەروایە. بۆیە بە دڵنیاییەوە کۆماری ئیسلامیش قەت ناتوانێ ئاکامی جێی سەرنجی لەو کردارە دڕندانەیە وەربگرێت، و بە پێچوانە زۆر بە توندی بە دژی خۆی دەشکێتەوە و وەک دەسەڵاتە دیکتاتۆڕی و سەرەڕۆکانی پێشوو، بەرەو مەرگ و نەمان پاڵی پێوەدەنێت.

“بەیان”

شێعرێکی شاعیر هێـن ئەمانی

یادەکەت بەرۆکی بە خەیاڵ گرت و
پەچەی بەسەر ئاورینگی گوڵ وەلادا
لە خەیاڵما
ئەستێرەکەی ملی بەیان بوو
لە ئاسمانی چەوساواندا،
شۆڕشگێڕی سووری سەربەرز
بەیان..!
دانە دانەی وشەکانت دەریایەک بوون
پڕ لە ماسی سووری خۆشەویستی،
چاوەکانت!
دوو مەلی سەر دارتەلێک بوون
سروودی ژینیان بە ناوی ژن دەخوێندەوە.

لە خەیاڵما
پێکەنینت پاپۆڕێک بوون
بەسەر خوڕەی ڕوبارێکا بە هیواوە.
ئازیزی من، بەیان
دەستەکانت ڕێگایەک بوون
پەنجەکانت ئاسۆیەک بوون
لەسەر شەقام
سوور دەدرەوشانەوە،
لە هەرکوێیەکم دەڕوانی
ڕوخساری تۆ بوون ڕێبەرانی،
چەکی تۆ بوو ببو بە بەرد
بۆ سەر سەری دوژمنەکانی
ببو بە گڕ
بۆ گیانی نەیارەکانی.
بەڵام
هزر و زەینی ڕێبەرانەت
ئامانج و ئاسۆی ڕووناکت
وەک بریسکە
ئاسمانی بیری لاوانی دەتەنی
وەکوو گوللە
سنگی دوژمنانی هەڵدەدڕی.

بەیان..!
پێیەکانت لە خەیاڵما
دوو درەختی دار بەڕوو بوون
بە قەدپاڵی شاخی بەرزی ئاویەرەوە
بزەکانت،
کانیاوێک بوون هەڵقوڵابوون
لە سەقز و لە مەریوان سەرچاوە بوون.
بەیان، بەیان..!
کە چاوەکانم کردەوە
ناوەکەت ببوو بە ژینا
زوڵفەکەت ببوو بە هێما
ژینا..!
نەک کوردستان لە گشت ئێران
تۆ ببووی بە هەموو ئێمە.

ن: هێمن ئەمانی – فواد
٩-١١-٢٠٢٢ – هۆلەند

تب: بەیان پێشمەرگەی فیداکار و کۆمۆنیستی شۆڕشگێڕی کۆمەڵە و حیزبی کۆمۆنیستی ئێران بوو کە لە پێناو ئازادی و یەکسانی دا گیانی بەخت کرد.

» مەرگی ژینا بۆتە هەوێنی شۆڕش»

    ن: سەعید ئەمانی

  لە زۆر شوێنی دنیا گەلێک ڕووداوی دڵتەزێن بوونەتە هۆکاری ڕاپەڕین و شۆڕش و ڕووخاندنی دەسەڵاتە دیکتاتۆڕ و ملهوڕەکان، لەوانە و وەک نمونە سەرهەڵدانی شۆڕشەکانی ناسراو بە بەهاری عەڕەبی، کە بە هۆی ئاگر لە خۆبەردانی لاوی بێکار محەممەد بوعەزیز لە وڵاتی تونێسەوە سەری هەڵدا و تەختی  دەسەڵاتی چەندین دیکتاتۆڕ و زاڵم و زۆرداری وەک دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی لە تونێس، میسر، لیبی و یەمەنی ژێر و ژوور کرد.

مەهسا ئەمینی( ژینا)، لە سەفەرێکی تەفریحیدا لەگەڵ بنەماڵەکەی لە شاری سەقزی کوردستانەوە چوون بۆتارانی پێتەختی وڵات بۆ ئەوەی کەمێک بای باڵی بدات و وەک هەموو هاوتەمەنەکانی بەرلە دەست پێکردنەوەی دەرس و زانکۆ و خوێندن، پشویەکی دابێت و بە دڵگەرمی پاش چەند رۆژی تر بچێتەوە و دڕیژە بە خوێندن و ئیشە ئاساییەکانی ژیانی رۆژانەی بدات. بەڵام لە تارانی پێتەختی وڵاتەکەی بەرەو ڕووی تاریک ئەندیشە مەئمور کراوەکانی گەشتی ئیڕشاد دەبێت، و کاتێک دەبینن چاویان بەوە هەڵنایەت کچێکی مۆدێرنی شارستانی و جوان و بەژن زراڤ بوێرانە، کەمێک سەرپۆشەکەی ئەمڕۆییانە بەسەردا داوە و وەک مرۆڤێکی شایی و متمانە بەخۆ، سەربەرز و گەردەن فەراز ڕێدەکات، بیانوی پێدەگرن و دەیبەن بۆ بەشی ئیڕشادی ئیدارە و لە ماوەی دەستبەسەر کرانیدا بە ڕادەیەک ئەزیەت و ئەشکەنجەی جەستەیی و دەروونی ئەدرێت، زۆری پێناچێت گیان لەدەست ئەدات.

»  با بزانن»  

سەعید ئەمانی

باش بزانن!

لە وڵاتی من

ئەگەر قوقنوسی ژینایەک

دەەسوتێنن

          ژین کوژان و

              مەرگ دۆستان

لە سوتوەکەی

بە ملیۆنان مەهسای دیکەم

باڵ دەگرن و

دێنە ئاسمانی تێکۆشان.

  هەواڵی گیانبەخت کردنی ناجوامێرانە و مەزڵومانەی ژینا بە دەستی گەشتی ئیڕشادی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی، وەک بۆمب ئەتەقیتەوە و لە مەودایەکی کورتدا تەواوی کوردستان و ئێران، و تەنانەت سەرتاسەری دنیاش دەتەنێتەوە.

  مەڕاسمی ئەسپەردە کردنی پەیکەری مەهسا ئەمینی، بوو بە شانۆی دەربڕینی قین و نەفرەت و بێزاری لە دەسەڵاتدارانی کۆنەپەرست و دژی ژنی کۆماری ئیسلامی و هەر لەوێدا چەخماخەی ڕاپەڕین و ئاخێزێکی سەراسەری لێدارا و لە مەودایەکی کورتدا چەند مانگرتنی گشتی سەرکەوتوانە و خۆپیشاندانی گەورەی سەرتاسەری لە ئاستی کوردستان و ئێران و تەنانەت بەشێکی زۆر لە وڵاتانی دنیای بە دوادا هات. بە کورەتی ئەو ڕووداوە  کۆمەڵگای کوردستان و ئێرانی بردۆتە قۆناغێکی نوێوە و ئامادەتری کردوە بۆ گۆڕانێکی بنەڕەتی تر لە گشت بوارە جۆراو جۆرەکاندا و لە وانە لە بواری هونەر و ئەدەبیاتدا. بواری ژێر و ژوور کردنی دەسەڵاتی ستەمگەرانی کۆنەپەرستیشی خۆش کردوە.

   خوێنی مەهسا بوو بە هەوێنێ گیرسانی گەلێک خۆپیشاندان و ڕاپەڕین و بەرەنگار بوونەوەی ئاڵوگۆڕ خوازانە، کە ڕێبەریی و سەرکردایەتیەکەی لە لایەن ژنان و لاوان، و بەتایبەت کچانێکەوە ئاڕاستە دەکرێ کە سرودی» ژن، ژیان، ئازادی»یان لەسەر زار و یان سەرپۆشەکانیان لەسەر داگرتەوە و ئاگریان داون، و یان بەسەر دەستەوە ڕایاندەوەشێنن و کردویانەتە ئاڵا و پەرچەمی بزوتنەوە و خەباتێکی گەرم و گوڕ و سەرتاسەری ئەم قۆناغە.

  لە ئاکامی ئەم ڕاپەڕین و ناڕەزایەتی دەربڕینانەدا گەلێک لە کچان و کوڕان و منداڵ و تازەلاوان چوونە ڕیزی گیانبەختکردوانی ئەم ئاخێزە جەماوەری و شکۆدارەوە و هەرکامە و بەشبەحاڵی خۆی بووە بە ڕەمز و هێمایەک. کاریگەری ئەم ئاخێزە مەزنەی دوای مەرگی ژینا ئەمینی و بۆ مەحکوم کردنی کوژرانی مەزڵومانەی لەسەر سلیبریتی و کەسایەتیە ناودارەکان بە گشت لایەنەکان، و هەموو چین توێژەکانی کۆمەڵگاوە بە شێوازێک بووە کە مرۆڤ کاتێک سەیری پەیجەکانیان دەکات لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان، هەست بە قوڵایی و گەورەیی ئەو تەکان و شەکان و بومەلەرزیەی کە کۆمەڵگای کوردستان و ئێران و تەنانەت دنیاشی هەژاندوە، دەکەی. شاعیران، هونەرمەندان، نووسەران، گۆرانی بێژان و کەسایەتیە خاوەن هەڵوێستەکان، هەرکەسە و بە شێوازی خۆی هەوڵیداوە بۆ دژایەتی کردنی جەنایەتەکانی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی کاردانەوەیەکی هەبێت. ناڕەزایەتی دەربڕین لە لایەن ئەو کەسانەوە لەم چەند دەیەی دواییدا بێ وێنە بووە و لە زۆربەی بوارەکاندا ئاڵوگۆڕی بەرچاوی دروست کردوە. لەوانە بە ڕوونی هەست دەکرێت لە بواری هونەری و ئەدەبیەوە ئێستا ئێمە چووینەتە قۆناغێکی تایبەت بە سەردەمەکەمانەوە و شاهیدی سەرهەڵدانی شێوازێک لە هونەر و ئەدەبیاتین کە مۆرکی ئەم قۆناغەی پێوە دیارە. بەرهەم ناتوانێ به‌ ئیراده‌ یان به‌ داخوازی كه‌سێك بە شێوەیەکی کامل و سروشتی شکڵ بگرێت‌. ئەو له‌ قوڵایی هه‌ستی شاعیر و هەنەرمەندەوە له‌ ساته‌كانی هه‌ڵچوون و گرژی و كرده‌وه‌یدا سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت و هه‌ڵده‌قوڵێ، دەبێ بابەتێکی تایبەت کە ناخی سمیوە هەژاندبێتی، وەک ئەو بەرهەمانەی کە ڕووداوەکانی ئەم دواییە هەوێن و هاندەریان بووە. شێعر یان هەر بەرهەمێکی تری ئەدەبی و هونەری به‌شێك له‌ ئه‌ندیشه‌ و عاتیفه‌ی مرۆڤه‌ كه‌ به‌ شێوه‌ی سه‌رشار و له‌ قاڵبێكی گونجاودا، كه‌ بتوانێ  ڕاگه‌یه‌نه‌ر و شاهید و ده‌رخه‌ری رووداو و ئه‌زمونه‌كان بێت، ده‌رده‌كه‌وێ.

  شاعیری خاوەن هەڵوێست و بەتوانا کاک فەرەدون ئەڕشەدی دەنووسێ:

خوێنەکەت نامرێ

خوێنەکەت

تکایە سەر گمەی کۆتران،

بوو بە گڕ

ڕژایە نێو  دڵی

خەباتی خیابان .

خوێنەکەت نامرێ،

دەبێتە مشتێکی گرمۆڵە،

دەبێتە هەوێنێک

بۆ  قینی پیرۆز،

بۆ ئیرادەی تۆڵە .

****

لە شێعرێکی دیکەدا دەڵێ:

چ ناوێک شیاوی جوانیتە !؟

لە

ژینا

زیاتر،

چ ناوێک شیاوی جوانیتە !؟

شەقامیک نەماوە

 بێ هاواری  ناوت نەخرۆشێ .

درووشمێک نانووسرێ

کۆتری خوێنی تۆ لە ڕەنگیا

نەگمێنێ .

لە کۆچت بەملاوە،

ئاسۆ

ئاوێتەی خەونێکی  ئەرخەوانیە !

  به‌م پێیه‌ بۆ شاعیرێکی ڕئالیست په‌یوه‌ندی شێعر و ئەدەبیات له‌گه‌ڵ ژیاندا په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌ و خۆ و ده‌روونیه‌. شاعیرو هونەرمەند كه‌سێكه‌ كه‌ شێعر و بەرهەمه‌كه‌ی تیكه‌ڵ  ژیانی كردوه‌ و له‌گه‌ڵی ژیاوه‌ و هه‌ر له‌وێوه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتوه‌. شێعر و بەرهەمی هونەری به‌ واتای جوانی ناسی، له‌ په‌نا و په‌سیودا ژیان به‌سه‌ر نابات به‌ڵكوو له‌ هه‌ل و مه‌رج و شوێنی كۆمه‌ڵایه‌تی وەک ئێستا و به‌ تایبه‌تی ته‌ئسیراتی تاكه‌ كه‌سیه‌وه‌ سه‌ر هه‌ڵده‌دا. به‌م واتایە، بە تایبەتی شێعر نووسینێكی له‌ڕووی ئاره‌زوه‌وه‌ نییه‌. شێعر دابین كه‌ری پێداویستیه‌كی گرینگی ده‌روونیه‌ كه‌ شاعیر و خوینه‌ر له‌ده‌وری ئه‌زموونێك و تیشكێكی تایبه‌ت كۆ ده‌كاته‌وه‌.

  هونەر و ئەدەبیات وەك یەكێك لە قەوارەكانی وشیاری كۆمەڵایەتی و بەشێك لە ڕوبەنایەكی سیاسی كە زادەی وجودێكی كۆمەڵایەتیە دەور و نەخشێكی كارامە و كارای لە ڕەوتی گەشەی كۆمەڵ و ئاڵوگۆڕكانیدا هەیە. هونەر و ئەدەبیاتی دواكەوتوانە لە ڕێگای چەواشە كردنی جەماوەرەوە یارمەتیدەری تۆكمە و توندوتۆڵ كردنەوەی نەزمی كۆن و پەرە پێدان و بوژاندنەوەی پەیوەندی و مناسباتی كۆمەڵایەتی بەسەرچوو و دواكەوتوانەیە. لە حاڵێكدا كە هونەر و ئەدەبیاتی شۆڕشگێڕانە بۆ جەماوەری وشیار و ئینقلابی  و وەخەبەر هاتوی خەڵك ڕۆڵی چەكێكی بەهێز دەگێڕێ‌ كە بەر لەوەی بواری هاتنە ئارای ئاڵوگۆڕ و شۆڕش ڕەخسابێت، لە ڕوانگەی بیر و بۆچوونەوە شۆڕش دەكاتە زەرورەتێكی حەیاتی و بەستێنی بۆ خۆش دەكات، و لە جەریانی شۆڕشدا خۆی دەبێتە بەشێكی پێویست و گرینگی بەرەی گشتی و هەمە لایەنەی.

  لە دەروونی هەموو كۆمەڵگا چینایەتیەکان دا، بەر دەوام كێشە و ململانێ‌ لە ئارا دایە. دیارە هۆكاری ئەم كێشمەكێش و تێكهەڵچوونانەش بریتین لەوەی كەمینەی جاوەن دەسڵات و پلە و پایەكان بۆ پاراستنی ماف و بەرژەوەندیەكانیان دەیانەوێ‌ هەلومەرجەكە پارێزراو بێ‌ و هەر چەشنە ئاڵوگۆرێك، لە ڕاستای دژ بە بەرژەوەندیەكانیان دەبینن.  لە بەرانبەریش دا زۆرینەی بێ‌ بەش و زۆرلێكراو بۆ ئەوەی ئاڵوگۆرێك بەسەر ژیان و بەرێچوونی دا بێت، حەزی لە ئاڵوگۆڕە و بە پیریەوە دەچێت. بۆیە لە خۆڕا نییە لەم مەودا کورتەدا ئێمە شاهیدی ئەم قەبارەیە لە بەرهەمهاتنی شێعر و سرودی شۆڕشگێڕانە و ئاڵوگۆڕ خوازانەین، لەبەر ئەوەی کۆمەڵگا و سەردەمەکە خوازیاریەتی و وەریدەگرێت.

  نووسەران و هونەرمەندانی ڕئالیست و واقعگەرا خۆیان لە رێكەوت و تەسادوف بە دوور دەگرن و وەسف كردنی شتەكانی دەوروبەری خۆیان لەسەر ئەو بناغەیە بونیاد دەنێن كە هەر دیاردەیەكی سروشتی و مێژوویی شوێنی خۆی لەنێو زەنجیرەیەكی بێ ‌ئەژماری مەرج و هۆدا دەبینێتەوە.

ڕئالیزم نواندنی ژیانە، بەو جۆرەی كە هەیە، بەڵام ڕئالیزمیش دیاردە ڕواڵەتیەكان و دیاردە لە ڕوەكان لە جێگای ڕاستەقینەیان دادەنێ.

  ئینگڵس دەلێ: سەركەوتنی ڕئالیزم سەركەوتنی ڕاستیە بەسەر خەون و خەیاڵ دا. هەر هونەر و ئەدەبیاتێك ئاوێنەی سەردەمی خۆیەتی. ساڵەكانی ئاخر و ئۆخری سەدەی هەژدە، پێویستیەكی مێژوویی بوو بۆ وەلانانی سوننەتەكانی رێبازی كلاسیك، كە نۆینەری ئەشرافیەت و نیزامی ئاغا و دەرەبەگایەتی بوو. بۆیە ئدەبیاتی ئەم قۆناغەش لە وڵاتی ئێمە دەکرێ ببێتە خاوەنی ئەو تایبەتمەندیە.

  بە واتایەكی تر لە قۆناغی شۆڕشی گەلانی ئێراندا ڕەوتی هونەر و ئەدەبیاتی ئازادی خوازانە، پێشڕەو و كرێكاری لەسەرەتای ساڵی 57 وە بە شێوەیەكی هەست پێكراو سەری هەڵدا و سەرتاكانی بە روونی دەركەوت. بەڵام زۆر زوو كۆماری ئیسلامی بەری پێدەگرێ و سەركوتی دەكات. ڕووداوێک کە کەم و زۆر تا ئێستاش بەردەوام بووە.

   لەدوای شۆرشی ساڵی 57 وە کە فەزاکە هاوشێوەی ئێستا ئاڵوگۆڕی بەسەردا هاتبوو لەپاڵ هەر میتینگ و كۆبوونەوەیەكدا، هەولێكی بەرین بۆ پێشكەش كردنی هونەر و ئەدەبیاتێكی شۆرشگێرانە و ڕزگاری خوازانە و پێشكەوتن خوازانە و روو لە زەحمەتكیشان دەدرا. ئەم هەوڵانە دوو رێبازی تێدا دەبیندرا كە یەكێكیان بە روونی دیار بوو ئەدەبیاتێكی بە تەواوی كلاسێكی كۆن و ناسیونالیستی بوو، كە برەوی باش و بەرچاویشی بوو. لەناو ئەو بزووتنەوە بەرینە جەماوەریەدا و ئەوی دیكەیان ئەدەبیاتێكی تازەتر و بە تەواوی جیاواز لەگەڵ ئەوی دیكەدا بوو، وە دەیەویست پەرەپێدەری شیوەیەكی تر لە ئەدەبیات بێت. ئەم دوو ڕەوتە هەر لە پاییزی ساڵی 57 وە دەبیندران، ئەگەر شێعرێكی سەر بە ڕەوتی پیشوو بخوێندرایەتەوە حەتمەن لەپاڵی دا شێعرێكی كرێكاری و زەحمەتكیشی دەخوێندراوە. شێعرەكانی قانع، ئەوانەی وا لە پەیوەند لەگەڵ هەل و مەرجی ژیانی خەڵكی كرێكار و زەحمەتكێش دا بوون، كرانە سروود و لەماوەی چەند مانگ دا بەڕادەی 40- 50 ساڵی ڕابردووی خوێندرانەوە و كەوتنە سەر زاران.

   لەم قۆناغەشدا دەبێ هەوڵ بدرێت شاعیران و هونەرمەندان، پەرە پێدەری هونەر و ئەدەبیاتێک بن کە وڵامدەرەوەی ویست و داخوازیەکانی خەڵکی ڕاپەڕیو و بزوتنەوەیەک بێت کە سەرتاسەری وڵاتی داگرتوە و تینوێتی خوازیارانی بیستنی شێعر و سرود و بابەتی پەیوەست بە داخوازی و ئامانج و ئاڕمانی بزوتنەوەکە بشکێنێ.

  ئەو سەردەمێش وەک ئەم قۆناغە، بەهۆی لە ئارادا بوونی بزووتنەوەیەكی زیندو و بەهێزی جەماوەری و درێژەی ئەم بزووتنەوەیە و حزووری ڕەوتێكی چەپ و كۆمۆنیستی بەهێز لە كوردستاندا، ئەم گرایشە گەشەی سەند و هەڵی دا و هەرچی دەهات پتر خۆی لە ڕەوتەكانی تری پێش خۆی دوور دەخستەوە و توانی وەڵامی بەشێك لە نیازەكانی ئەو بزووتنەوەیە بداتەوە. واتە خودی بزووتنەوەكەش كاردانەوەی لەسەری بوو. وەرگێڕانی سروودی » ئەنترناسیونال» لە نیاز و كاردانەوەی بزووتنەوەكەوە سەری هەڵدا، و سروودی » یەكی ئەیاریش» هەربەم شێوەیە. وە بەرەبەرە بەم جۆرە لە مەودای 10- 15 ساڵی دوای شۆرشی 57 وە ئەدەبیاتێك بە ناوەرۆكی كرێكاری و زەحمەتكێشیەوە و بە ئیدعای كرێكاری و زەحمەتكێشی بوونەوە شكڵی گرت. دەبینین لەم سەردەمەشدا سرودەکەی » شەروین حاجی پور دەبتە وێردی سەرزاران و بە واتایەک سرودێکی دیکەی ئەنترناسیوناڵ.

  ئێستا و لەم قۆناغەدا سەرنج بدەین دەبینین ئەم ئاخێزە گشتی، سەتاسەری و لێبراوانەیە، بە ڕادەیەک گاریگەری لەسەر چێن و توێژە جۆراو جۆرەکانی کۆمەڵگا دانەوە ئیزنمان پێئەدات بڵێین بەرە بەرە خەریکە، دوای ماوەیەک وێستان و هێور بوونەوەی بەرهەمهاتنی هونەر و ئەدەبیات بە ناوەرۆکی بەرگری، ڕاپەڕیخوازانە و شۆڕشگێڕانەوە، شاهیدی زیندو بوونەوە و گەشە کردنی جۆرێک لە هونەر و ئەدەبیاتین کە تێم و ناوەرۆکەکەی، لەگەڵ ئەوەی تایبەتمەندی سەردەمەکەی خۆی پێوەیە، بەتەواوەتی ئازادی و یەکسانی خوزانە و شۆڕشگێڕانەیە. کەمتر وێنەکێش، شاعیر، نووسەر، هونەرمەند و یان گورانی بێژێکی خاوەن هەڵوێست شک دەبەی هەوڵی نەدابێ بەرهەمێکی نوێ و شۆڕشگێرانە بەرهەمبهێنێ. ئەمە زۆر جێگای خۆشحاڵی و هیوا بەخشە. با بە هەوڵی هەمولایەکمان گەشەی زیاتری پێبدەین.