ن: ئەمیر مێهرانی نیژاد
و: سەعید ئەمانی
» هیوز نووسەرێكی بە توانایە. ئەو ڕەش پێستە و گەلێك بە دژواری دەكرێ بڵێی كە لە پێشدا نووسەرێكە یان ڕەش پێستێك».
هیوز وەك ڕەش پێستێك، خاوەنی كەسایەتیەكە باكی نیە لەوەی كە ڕەش پێستە. ئەو بە باشی بایەخەكانی كۆمەڵگای ڕەش پێستەكان دەناسێ و سەرەڕای گشت بەربەست و ناهەمواریەكان دەیەوێ وەك ڕەشپێستێك بمێنێتەوە. ئەگەر كەسێك لەبەر ئەوەی كە ڕەش پێستێكە شكاتی لێبكات، دەكەوێتەبەر سەركۆنە كردن. ئەو لە گەورەی بنەماڵەیەك دەچێ كە دەیەوێ سەرەڕای گشت ئەو ئاڵ و گۆڕ و گوشارانەی لە دەرەوەڕا، بە شێوەی چاوەڕوان نەكراو، ڕوو دەكاتە كۆی بنەماڵەكە، هەموو داب و نەریتەكان بپارێزێ.
لینگستن هیوز لە مقامی نووسەرێكیشدا ئەو شتە دەنووسێ كە باوەڕی پێیەتی و بە شێوەیەك ئەنووسێ كە نووسراوەكەی لەو شوێنەدا مەبەستیەتی شوێنەوار دابنێ.
بەم چەشنە، كەسایەتی هیوز نموونەی هونەرمەندێكی خاوەن هەڵوێستە كە بە هەست كردنی تەواو بە زەمان و هەل و مەرجەكەی لە ڕاستای باشتر كردنی بارودۆخی ژیانی هاوشێوەكانیدا هەنگاو دەنێ. هیوز سەردەمێك دەستی كرد بە نووسین كە كۆبوونەوەی شاراوەی ڕەش پێستەكان، ناڕەزایەتی دەربڕین گەلێكی سەركووت كراوبوو كە بێ دەرەتان مابۆوە و لوولەی تفەنگەكان روو بەوان گیرابوون. و بە دەستبردن بۆ بچووكترین كردەوەیەكی كە جێی ڕەزامەندی سپی پێستەكان نەبووایە، پێستی ڕەشەكان بە ڕەنگی سووری خوێنەكەیان دەڕازایەوە.
هیوز كاتێ دەستی پێكرد كە ئەیدیت ڕەش پێستەكان بەرە بەرە خەریكن بڕوا بە داهاتوویەكی باشتر لە دەست ئەدەن و لەوەی كە ڕەش پێستن بە داخەوەن و دەیانەوێ وەك سپی پێستەكان جل و بەرگ لەبەر بكەن، خۆراك بخۆن، هەڵپەڕن و تەنانەت بشنووسن.
ئەو دەستی دایە تا ئاڵوگۆرێك پێك بێنێ، تا هەل و باردۆخەكە بگۆرێ و چەمكی كۆمەڵگای ڕەش و سپی نەهێلێت. ئەو تەنیا بیری لە كۆمەڵگایەكی یەكدەست دەكردەوە. لەو سەرودەمەدا سەربەخۆیی هونەری تەنیا مافی بەرتەسك نەكراوەی ژیانی ڕەش پێستەكان بوو. هونەرمەندانی ڕەش پێست لە گۆرانیەكاندا، لە شێعر و داستانەكانیاندا دەیانتوانی هەل و مەرجی كۆمەڵگاكەیان دەربخەن و بزوونەوەیەكی نوێ لە ڕاستای گەیشتن بە ئازادی و ڕزگاری پایە ڕێژی بكەن.
گومانێك لەوەدا نییە كە هیوز یەكێك لە كۆڵەكە سەرەكیەكان و بوونیان گوزارانی ئەم بزوتنەوەیە بوو. بزووتنەوەیەكی كە چلۆنایەتی كەڵك وەرگرتن لە هونەر، لە ڕاستای ڕێبەری كردنی كۆمەڵگا بەرەولای مەبەست و مەرامەكانی، بە باشی فێر دەكات.
هیوز لە ساڵی 1935 لە وتارێكدا بە ناوی » بۆ نیگرۆ ویراتێرز» گشت نووسەرانی ڕەش پێست بەرەولای مەبەستێكی یەگانە بانگەواز دەكات. ئەو لەم وتارەدا ئاماژە بە هێندێك شت دەكات كە نووسەری ڕەش پێست دەتوانێ و دەبێ بەڕێوەیان بەرێت تا بەرهەمەكەی لە شێعرێكی جوانی وەسف كەرەوە و لە ڕۆمانێكی ئەویندارانەوە ببێـتە بەرهەمێكی ناڕەزایەتی و ئازادی خوازانە. ئەو دەنووسێ:» ئەگەر دەتەوێ سەبارەت بە مانگ بنووسی، بنووسە ئێرە سەرزەمینێكی ئازادە. بەڵام هێندێك شت بوونیان هەیە كە نووسەری ڕەش پێست دەتوانێ و دەبێ لە نووسینەكانیدا ملكەچیان بێت. » ئەو گەركیەتی نووسەر خاوەن هەڵوێست بێ. دەیەوێ نووسەر هەست بە هەل و مەرجی سەردەم بكات و بۆ باشتر كردنی بارودۆخی ژیانی گەلەكەی لە تواناییەكانی خۆی كەڵك وەربگرێ.
» نووسەری ڕەش پێست دەبێ لە نووسینەكانیدا پەردە لە ڕووی، بە ڕواڵەت جوانی، و مرۆڤ دۆستی لابدات. ئەو مرۆڤ دۆستەی وا بە میلیۆن دۆلار پوڵ ئەداتە قوتابخانەی جیم كرۆم Jim Crum ، ( قوتابخانەیەك تایبەت بە ڕەش پێستەكان ) بە بێ ئەوەی هیچ كارێك بدات بە فارغوالتەحسیلەكانی و یان نەخۆشخانە گەلێكی تایبەت بە ڕەش پێستەكان بە ئامێری دەرەجە دووەوە دروست دەكات.
ئەو داوا لە نووسەرانی ڕەش پێست دەكات تا بەسەرهاتی ئەو لاوانە بنووسنەوە وا بە هەزاران هیوا و ئاواتەوە بە دانی پارەیەكی زۆر و خۆراگری لە بەرابەر دژواری گەلێكی جۆراوجۆردا دەرس دەخوێنن، بەڵام دوای چەند ساڵ هەوڵ و كۆشش بەبێ ئەوەی كە مەجالی كارێكیان بۆ بڕەخسێ و دەستیان لە شوێنێك گیر بووبێ خۆیان لە شەقامێكی بونبەستدا دیوەتەوە. یان كەسانێكی كە بە هۆی نەبوونی ئیمكانات لە نەخۆشخانەی ڕەشپێستەكاندا هانا دەبەنە بەر نەخۆشخانەی سپی پێستەكان، و سەرئەنجام لەوێش وەدەر دەنرێن و دەكەونە ئامێزی مەرگەوە.
هیوز دەیەوێ بەگشتی دەست بدەنە لەقاودان. دەیەوێ نووسەران ڕواڵەتی ڕاستەقینەی كەسانێك كە كاریان دەربڕینی قسەی جوان و ڕازاوە و بریقەدارە و بەم شێوەیە خەڵك دەخڵافێنن تا لە ڕاستیەكانی دەور و بەریان دووریان خەنەوە.
» ئێمە وڵاتێكی باشترمان دەوێ. وڵاتێك كە بێدەرەتانێكی تێدا نەبێ. باسێك لە قوتابخانەی » جیم كرۆم» لە ئارادا نەبێ، كەرەسەی شەڕ دروست نەكرێ و ئێمەش پێویستیەكمان بە بەشەر دۆستی نەبێت.»
بەم چەشنە هیوز، ئاڕمان شاری جێی مەبەستی بزووتنەوەكە وێنا دەكات. ئەو بە شوێن وڵاتێكەوەیە تا بتوانێ بە » ماڵی خۆی» بزانێ و بە شانازیەوە ناوی بێنێ و بە ناوهێنانی هەست بە ئاسایش و ئەهوەنی بكات.
» ئێمە وڵاتێكان ئەوێ كە ماڵی خۆمان بێت. دنیای خۆمان بێت، ئێمە كرێكارانی ڕەش و سپی، ئەو دنیایەی كە ئاوات و ئارەزوومانە، بنیاتی دەنێین.»
لینگستن هیوز سنووری داواكاری ڕەش پێستەكان دەبەزێنێ و ئاشتیەكی گشت گیر و دنیا داگر دێنێتە ئاراوە. داوا لە كرێكاران و نووسەرانی سپی پێست دەكات تا یارمەتی دەری سڕینەوەی هەر چەشنە هەست بە تەبعیز و هەڵاواردن و نا بەرابەرییەك لە زەینەكاندا بن، و هەموو ئەو هێزەی سەرفی ناساندنی سنوور و بەربەستەكان دەكرێ، بخرێتە پێناو بنیاتنانی دنیایەكەوە كە مایەی شانازی گشت لایەك بێت:
من بیر لە دنیایەك دەكەمەوە كە لەودا ئینسانێك
سووكایەتی بە ئینسانێكی تر نەكات
جێگایەكی كە ئەوین زەوینی پاكتر كردوە و
ئاشتیش جادەكانی ڕازاوەتر.
من بیر لە دنیاییەك دەكەمەوە كە بە گشتی
شاڕێی ئازادی دەناسێ
شوێنێكی كە زێدەخوازی شیرەی گیانەكان ناكێشێ.
لە ئەندێشەی دنیایەكدام ڕەش و سپی
لە هەر قەوم و نیژادێك بن
جوامێرانە زەوی لەگەڵ یەك بەش دەكەن
ئازادی مافی هەمووانە و
چارە ڕەشی بێ مانایە.
شادمانی، وەك نگینێك
لە ژیانی گشتا ئەدرەوشێ
بەم شێوەیە ئەو دنیایەی من دەمەوێ.
شەبەنگ shebeng 