بەرز و بەڕێز بێت یادی هاوڕێیانی گوردانی شوان

 ئامادەکردنی: سەعید ئەمانی

لە ئاستی ئێران و بە پانتایی جۆغرافیای كوردستان كۆمەڵە وەک ڕێکخراوێکی چەپ و کومونیست دێتە ئەژمار، كە خاوەنی مێژوویەكی پڕ لە شانازی و شۆرشگێڕی و پڕاوپڕ لە گیانبازی هەزاران ئینسانی تێکۆشەر و بێباکە  و لە تەنیشت ئەوەشدا رێبەریی و رێنوێنی رابەرانی كارامەی لە مێژووی خۆیدا هەیە، كە ئێستاش كە ئێستایە جێگە پەنجەی زێڕینیان بە ئاسمانی شانازیەكانی بزوتنەوەی شٶڕشگێڕانەی کوردستانەوە دەدرەوشێتەوە و بە دەیان روودای دڵتەزێن و لە هەمانكاتدا حەماسەی دڵخۆشكەریان تۆمار كردووە.

حەماسە و رووداوەكانی ئەم ڕێکخراوە کۆمونیستە جەماوەریە بێ گومان هەركامەیان لە سەر بزووتنەوە جۆراوجۆرەكانی ناو كومەڵگای کورستان گاریگەری دیار و بەرچاوی هەبووە، كە بە دڵنیایەوە بۆ هەتا هەتایە لە مێژوودا هەركامەیان لاپەرەی تایبەت بە خۆێانیان دەبێت.

لە لەسەردودەمی هاتنی ٢٧ی رەشەمەدا تیشك دەخەمە سەر یەكێك لەو رووداوە گرینگ و دڵتەزێنانەی كە لەو مێژووە پڕ لە شانازیەدا، بە داخەوە، روویداوە، ئەویش رووداوی گیانبازی و گیانبەختكردنی هاورێیانی گوردانی شوانە.

سی و شەشەمین ساڵ بەسەر كارەساتی» گوردانی شوان» دا تێپەڕی. كارەساتێك كە بووە هۆی گیانبەخت كردنی 72 پێشمەرگەی فیداكاری كۆمەڵە و 72ئەستێرەی پرشنگداری ئاسمانی خەباتی چەوساوەكان و بەشمەینەتان.

لە ڕۆژەكانی كۆتایی مانگی ڕەشەمەی ساڵی1366ی هەتاویدا و لە كاتێكدا كە گزنگی خۆری بەرەو بەهار بەستەڵەكی سەرمای زستانی بەرەو تواندنەوە دەبرد و سروشت بە هیوای لەبەر كردنی بەرگی بە گوڵ رازاوەی بەهاری بوو، هاوڕێیانی گوردانی شوان كە تا ئەو دەم دەیان شانۆ لە فیداكارییان لە مەیدانەكانی خەباتی سیاسی، كۆمەڵایەتی و نیزامیدا خولقاندبوو، نەخوازراو، كەوتنە نێو تەنوورەی ئاگری شەڕی كۆنەپەرەستانەی دوو ڕژیمی جینایەتكاری ئێران و عێراق و لە شەڕێكی داسەپێندراو و نابەرابەردا، بوونە قوربانیی، یان هەر ئەو ڕۆژە و لە مەیدانی شەڕی دەستە‌ویەخەدا و یان ماوەیەك دواتر و لە ئەشكەنجەگاكانی رژیمی جینایەتكاری كۆماری ئیسلامی‌دا سەربەرزانە گیانیانبەخت كرد.

رووداوی دڵتەزێنی گوردانی شوان:

لە رۆژی (25) ی رەشەممە، هاورێیانی كومەڵە ئاگاداربوون كە بەرەكانی شەڕ جموجۆڵی تازەی تێكەوتووە و لەوانەیە لەم جەبهەیەدا شەڕێكی قورس بەڕێوە بێ. كومیتەی ناوچەی سنەی كۆمەڵە بڕیاریدا، كە ئەو هێزەی لە ئاوایی بیارە جێگیر ببوو پاشەكشێ بكات. ئاوایی بیارە یەكێك لەو ئاواییە سنووریانە بوو كە دیاریی كرابوو بۆ ئەوەی گوردانی شوان (یەكێك لە گوردانەكانی سەر بە تیپی١١ی سنە) بۆ حەسانەوە و پشتی جەبهەی خۆیان لەوێ كەڵك وەربگرن.

بۆیە لە كاتی ئەو جمووجۆڵە سەربازیەدا، بە داخەوە هاورێیانمان لەو شوێنە مەترسیدارەدا بۆ پشوودان جیگیر بوون و دەبووا خۆیانی لێ دەرباز بكەن.

هاوڕێ شۆكێ خەیرئابادی فەرماندەی گوردان بوو. دوو رێگا بۆ پاشەكشێ لە پێشی بوو، رێگایەكیان بە ناوەڕاستی جەبهەكاندا تێپەردەبوو، كە ناوچەی كوێستانی سورێن بوو، بەڵام بەهۆی ئەوەی بە هێزی دوژمن تەنرا بوو، رێگەیەكی پڕ مەترسی بوو. هەر ئەوكات هێزێكی حزبی دیموكرات بە رێنوێنی و هاوكاری هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی توانیبویان لەو رێگەیەوە دەرباز بن. ئێستاش بە وردی نەزانراوە كە هۆی چی بوو، كە هێزەكەی كومەڵە ئەو كات نەیتوانی لەو هاوكاریە بەهرەمەند بێ! رێگایەكی دیكەش رێگای دەشتایی بوو،كە رێگای دەشتایی ئەگەرچی بە رواڵەت ئەمین تر دەكەوتە بەرچاو، بەڵام ئەویش لە بەردەم نووكی هێرشی هێزەكانی رژێمی ئێراندا بوو. هاوڕێیانی گوردانی شوان رێگای دەشتاییان هەڵبژارد و هاتن بەرەو لای گۆندێك بەناوی “عەنەب” و كاتێ گەیشتنە ئەو گۆندە‌، ئاگاداربوون، كە هێرشەكە بەربڵاوتر بووە لەوەی كە پێشبینی دەكرا و لە هێرشێكی كوت و پڕدا هێزەكانی كۆماری ئیسلامی بەهاوكاری هێزەكانی بەرەی كوردستانی، بەشێكی زۆر لە ناوچەكەیان گرتبوو و پردی سەرەكی رێگای پاشەكشە، كە سەید سادقی بە هەڵەبجە دەبەستەوە (واتە پردی زەڵم) خاپووركرابوو. بە رووخانی ئەو پردە رێگایەك نەدەما غەیری ئەوەی كە لە دەریاچەی دەربەندیخان بپەڕنەوە.

هێزێكی یەكجار زۆری ئەرتەشی عێراق لەو ناوچەیە بڵاوەی پێ كرابوو و هاوڕێیانی گوردانی شوان‌ پێشبینی دەكەن كە پردێكی كاتیی لە شوێنێكی چۆمی سیروانەوە لێبدرێ و ئەوانیش بتوانن كەڵكی لێوەربگرن. هەر بۆیە رێگاكەی خۆیان درێژە دەدەن بەو هیوایەی كە رێگایەك بۆ پاشەكشێ بكرێتەوە، هەر بۆیە دەڕۆن بەرەو شارۆچكەیەك بە ناوی “سیروان” كاتێك ئاگادار دەبن كە دەوروبەری ئەو شارۆچكەیەش شەڕی تێدایە و هێزەكانی كۆماری ئیسلامی خۆیان گەیاندۆتە ئەو شوێنەش ناچار دەبن بچنە ناو شارۆچكەكە و لەوێش بە نهێنی لە چەند ماڵدا خۆیان بشارنەوە تا دەرفەتێكی باشتر بۆ دەربازبوون بدۆزنەوە.

ئەو رۆژە تا ئێوارە دەمێننەوە و لە چەند ماڵدا خۆیان حەشار دەدەن، بەڵام ئەو مانەوەیان هاوكاتە لەگەڵ ئەوەی كە تەواوی ناوچەكە بۆمبارانی شیمایی دەكرێ و بەشێك لە گاز و ژەهرێك كە لەو ناوچەیە بڵاو ببۆوە، روو لە ناو شارۆچكەی سیروانیش دەكا و هاورێیانی ئێمەش ژاراوی دەبن، بەشێكیان بە تووندی و بەشێكیان بە سووكی.

لە لایەن كومیتەی ناوچەوەی سنەوە بە بێسیم پەیوەندییان پێوە دەكرێ و رێنوێنی دەكرێن بۆ ئەوەی كە بڕۆن بەرەو شوێنێك لە دەریاچەی دەربەندیخان تا لەوێەوە بە بەلەم بپەڕێنەوە، ئەو هاوڕێیانە بەهۆی ئەوەی كە لە ناوچەكەدا شەڕ بوو ناچار دەبن راوەستن تا ئێوارە كە تۆزیك هەوا تاریك بێت، بەرەو دەریاچە وەڕێكەون. رێگای شارۆچكەی سیروان تا دەگاتە ئەو شوێنەی كە قەرار بوو لەوێ كاری پەڕینەوەكەیان رێكبخرێ، نزیكەی دوو كاتژمێر دەبوو، بەڵام ئەوان لە بەر ئەوەی كە یەكەم بەو گازە ژەهراویی ببوون، دووهەمیش رێگاكە شارەزا نەبوون، ئەو رێگا دوو كاتژمێریەیان بە (7) كاتژمێر تێپەڕ كرد و لە ئاكامدا نەیانتوانی خۆیان بگەیننە لێواری دەریاچەكە و ئەو شوێنەی كە بڕیار بوو بەلەمەكانی پشتیوانی‌ بڕۆنە شوێنی دیاریكراو.

لەو بەری دەریاچەكەوە گوردانێكی تری ناوچەی سنە و ژمارەیەك لە هاوڕێیانی پەیوەندییەكانی كۆمەڵە لە عێراق لە سەر لێواری ئاوەكە چووبوون بە هانایانەوە و هەوڵیاندابوو كە پێویستییەكانی دەربازبوونیان بۆ ئامادەكەن، هاوڕێیانی بەرپرس بڕیار دەدەن كە بەلەمێك بنێرنە ئەوبەر و كەسی شارەزاشیان لەگەڵ بێ تا بتوانن رێنوێنییان بكەن و بیانگەیننە لێواری دەریاچەكە و دەربازیان بكەن. تەنیا نزیكەی (20) خولەك یان نیو سەعاتیان مەودا مابوو كە خۆیان بگەیننە سەر لێواری ئاوەكە، بەڵام بەهۆی تاریك بوونی كەش و هەوا، بۆیان نەدەدۆزرایەوە. (5) پێشمەرگە لە بەلەمێكدا بەرەو ئەوبەری ئاوەكە رێكەوتبوون، بەڵام لەو مەودایەدا هێزەكانی كۆماری ئیسلامی خۆیان گەیاندبووە لێواری دەریاچەكە و ئاگاداری نزیكبوونەوەی ئەو بەلەمە دەبنەوە.

پێش ئەوەی كە بەلەم بگاتە قەراغ ئاوەكە، تەقەی لێدەكەن و (4) هاورێی سەرنشینی بەلەمەكە گیان بەخت دەكەن و یەك كەسیان بە دیل دەگیرێ. كاتێك روون دەبێتەوە كە كاری ئەو بەلەمە بە ئاكام نەگەیشتووە و ئیمكانی ئەوەی كە هاورێیان خۆیان بگەیەننە قەراغ ئاوەكە، دیسان هەوڵدەدەن جاریكی دیكە رێنوێنییان بكەن و لە رێگای بێسیمەوە ئامادەیان بكەن بۆ ئەوەی كە خۆیان بگەیەننە شوێنێكی تر لە قەراغ ئاو، (10) بەلەم لەمبەر ئاوەوە بۆ عەمەلیاتی پەڕینەوەیان ئامادە كرابوو. هێزی یارمەتیدەر ئامادە ببوو تا بە تەقەكردن رێگای پەرینەوەی هاوڕێیان خۆشكات، لەوكاتەدا هاوڕێ “شۆكێ خەیر ئابادی” بە بێسیم فەرماندەی هێزەكانی كۆمەڵە، لەوبەری ئاو ئاگادار دەكاتەوە كە بەشێك لە هێزەكانمان لەگەڵ دوژمن دەرگیر بوون. ئەو دەرگیرییە ماوەیەك بەردەوام دەبێ، دوای ماوەی نیو سەعاتێك، رەنگە كەمتر یان زۆرتر، پەیوەندی لەگەڵ فەرماندەی گوردان دەپچڕێ. بەمجۆرەیە كە ئیتر ئاخرین وتەكانی هاوڕێیانی فەرماندەی ئەمبەر و ئەوبەر بەیەكەوە هاتوچۆ دەكات و دوای ئەوە ئیتر هیچ پەیوەندییەك بە گوردانی شوانەوە نامێنێ.

رووداوەكان كەم كەم و بە پێی زەمان روون بوونەوە. هاوڕێیانی گوردانی شوان كە ناتوانن بگەنە سەر لێواری دەریاچەكە‌و شەو دەبێ و بە تاریكی رێگا ون دەكەن. لە ناو زۆنگئاوەكانی ئەو ناوچەیەدا خۆیان حەشار دەدەن و لەبەر ئەوەی بەشێكی زۆریان ژەهراویی دەبن و توانای شەڕ كردنیان زۆر كەم دەبێتەوە، هێزەكانی رژێمیش دەزانن كە بەلەمێكی كۆمەڵە پەڕیوەتەوە بۆ ئەوبەر خەریكی بەرنامەیەكە، بەوچەشنە دەزانن كە دەبێ واحیدێكی پێشمەرگەی كومەڵە ‌لەو ناوچەیەدا گیری خواردبێ، بۆیە هێزێكی یەكجار زۆری بۆ كۆدەكەنەوە و شوێنەكە بە تەواوەتی گەمارۆدەدەن.

هاورێیانی گوردانی شوان زۆر دلێرانە خۆڕاگریی دەكەن و تا ئاخرین فیشەكەكانیان و تا دووایین هەناسەكانیان كۆڵ نادەن دوژمن، مەگەر ئەوانەی كە بریندار بوون و ئیتر هیچ توانای شەڕ كردنیان نەمابوو.

بە داخەوە  (12) كەس لە هاوڕێیانی گوردانی شوان بە دیل دەگیرێن و بە برینداری دەبردرێنەوە شاری سنە و دوای ئەشكەنجە و ئازارێكی زۆر (11) كەسیان لە سێدارە دەدرێن.

دواتر دوو هاورێیش لە ناوچەكە دەرباز دەبن و ماوەیەك دواتر خۆیان دەگەیێننە ریزەكانی كۆمەڵە و بەداخەوە باقی هاوڕێیان لە مەیدانی شەڕەكەدا گیانی ئازیزیان بەخت دەكەن .

دواجارو لە مەودایەكی تردا كە ناوچەكە ئارام بووەوە، تەرمەكانیان راگواستران بۆ شوێنێكی تایبەت بە گیانبەخت كردووانی كۆمەڵە كە لە سلێمانی تەرتیب كرابوو.

ئەو رووداوە گەلێك دڵتەزێنە بۆ خەباتكارانی ریزەكانی كۆمەڵە و هاوڕێیانی گوردانی شوان بەدرێژایی شەڕی ئێران و عێراق زۆر هەوڵیاندا، بۆ ئەوەی كە خۆیان لە ئاگری ئەو شەڕە بپارێزن. مەیدانەكانی شەڕ كێشرابووە كوردستان و كومەڵە هەوڵی دەدا بۆ ئەوەی كە شەڕی خۆیان لەگەڵ رژێمی كۆماری ئیسلامی سەربەخۆ لەو شەڕە بەڕێوەبەرن، بۆیە بەپێچەوانەی مەیلی هاوڕێیان بەداخەوە ئەمجارە لەو شوێنە كەوتنە داوی شەڕی ئێران و عێراق.

بۆیە بەم شێوە دڵتەزێنە  هاوڕێیانی گۆردانی هەمیشە زییندووی شوان گیانی خۆیان لە پێناو ژیانێكی باشتر بۆ خەڵكی کرێکار و چەوساوە و زەحمەتكێش بەخت دەكەن.

بەڵام ئەمە كارەساتێك نەبوو هەر بە تەنیا بۆ كومەڵە‌، بەڵكوو كارەساتێك بوو كە بە هەزاران ئینسانی دیكەش گیانیان تێیدا لەدەستدابوو. بەمجۆرە خوێنی تێكۆشەرانی كۆمەڵەش تێكەڵ بە خوێنی زیاتر لە پێنج هەزار کەس لە خەڵكی لێقەوماوی هەڵەبجە و دەشتی شارەزوور بوو.

یادیان بەرز و ریگای سووریان بەردەوامە.

—————————————

» سەوڵی سەربەرزی ڕاوەستان»

” پێشکەشە بە یادی هاوڕێیانی گیانبەختکردوی گوردانی شوان»

ئه‌وان چاوه‌ڕێی به‌یان و

شه‌ویش چرتر ده‌بێته‌وه‌.

ئه‌وان هومای ڕزگارین و

له‌ گه‌مارۆی دێوه‌زمه‌ی

مه‌رگی تووشا،

سه‌وڵی سه‌ربه‌رزی ڕاوه‌ستان

له‌ نێو بازنه‌ی بانگه‌وازی

چۆكدادانا.

پۆله‌ ئه‌ستێره‌ی ئاسمانی

هیوای گه‌شی چه‌وساوه‌كان

له‌ ناو تارمایی سێبه‌ری چڵكه‌ هه‌وری

ڕق و قینی چه‌وسێنه‌ران.

پۆله‌ كۆترێكی سپی دادوه‌ری بوون

به‌ گوێسوانه‌ی زه‌مانه‌وه‌.

شوشی زلله‌ی عه‌داڵه‌ت بوون

به‌ بنا گوێی تاوانه‌وه‌.

تریشقه‌ی بروسكه‌ی ڕاسان

له‌ دڵی شەوگاری ڕەشدا.

ڕووبارێكی خورۆشاوی

قینی گه‌ل بوون

بۆ شتنه‌وه‌ی به‌ستێنی ژین

له‌ زوڵم و جەور و ناپاكی

هاۆرێیانی گوردانی شوان!

هه‌وێنی وره‌و بێباكی.

*    *    *

ئه‌ی هاورێیان !

مه‌رگی سورتان

تیشکی تاوی بەیانێکە

لووتكه‌ی» قه‌ندیل «ی شۆڕشی

ئه‌نگاوتوه‌.

پەنجەیەکە

ئاڵای هیوا به‌ داهاتووی

به‌ سه‌ر لوتكه‌ی » ئابیده‌ر» ی

بڕواماندا چه‌قاندوه‌.

ئەی هاوڕێیان!

مەرگی سورتان

به‌ڵگه‌یه‌كه‌

مۆری باوه‌ڕ به‌ ڕێباز و

قاره‌مانی ئێوه‌ی پێوه‌.

سرودێكه‌:

بانگه‌وازی مافخوازانی

گشت جیهانی له‌ سه‌ر لێوه‌.

*    *    *

» یادتان ده‌كه‌ین:

له‌ به‌ر به‌یانی شادی ئازادییا.

یادتان ده‌كه‌ین»

له‌ ڕۆژانی دوور له‌ زوڵم و بێدادییا.

Read Full Post »

بۆ پێشوازی لە بەهار و ساڵی نوێ

ئامادە کردنی» سەعید ئەمانی»

» بەهار»

بەهار عەتری نزیك بوونەوەی

بە بەرۆكی

گوڵەباخی باخچەكەمدا پژاندووە

نووكی پەنجەی ئەرخەیانی

تەزووی ترسی

خونچەكانی تاراندوە.

لەناخەوە:

بەفرمێسكی ڕنووی بەفر و

                  نێوچاوانی گرژی زستان

                                    پێدەكەنێ.

» سەعید ئەمانی»

******

  چەپکێک گوڵاڵە سورەی گەش، لەگەڵ شنەی پڕ لە عەتری بەرەبەیانی بەهاران، ئاوێتە بە بزەی خەمڕەوێنی مناڵە دڵ بەهاریەکانتان پێشکەش دەکەین، و نەورۆزی ساڵی نوێتان پیرۆزبایی پێ دەڵێین!

  هەر بەهارێک تۆوی هەزاران بەهاری ئارەزوو لە دڵاندا دەچێنێت، ئارەزووی ئەوەی کە هەوری ڕەشی کۆسپ و ئاستەنگەکانی ژیانی پڕ لە هەژاری و بەش مەینەتی لە ئاسمانی ڕوونی ژیانمان ڕابماڵین، خۆزگەی ئەوەی کە شادمانی وەک پەپولەی بەهاریی لەسەر گوڵی گۆنای هەموو ساواکانمان بنیشێت و تریقەی قاقا و پێکەنین دڵمان فێنک بکاتەوە. ئارەزووی ئەوەی کە دنیایەکی نوێ بنیاد بنێین، کە تانوپۆکەی، ئازادی و یەکسانی مرۆڤەکانی تێدا تێکتەنرابێ و ستەم و نابەرابەری و چەوساندنەوەی تێدا دیار نەبێ. خۆزگەی ئەوەی کە ژینمان بەردەوام کەیلی بەهار بێت.

  ئەگەر سروشت هەموو ساڵێک بەهار دێنێ، گەرمایی ژیان وەبەر گیانی زەوی دەنێ، زەوی و دارو گەڵا سەوز دەکات و گوڵ دەپشکوێ، ئێمەش بەش مەینەتان گەر بتوانین بە هەوڵ و تێکۆشانی خۆمان، بە یەکگرتویی و بە خەباتی بێ وچانمان بۆ ڕزگار بوون  لە کۆت و بەندی چەوساندنەوە، دنیایەکی ئازاد و یەکسان بنیاد بنێین، دەبینە خاوەنی ژیانێکی پڕ لە حەسانەوە، دوور لە چەسانەوە، دنیای بەهاری ڕزگاری ژیان لە چنگ زەخت و زۆرداری ستەمکاران، ڕزگار بوونی ئاو، ڕزگار بوونی نان، ڕزگار بوونی کار لە داوی زێدەخوازان و کەسانی مشەخۆر و چاوچنۆک. بەهاری ئازادیی مرۆڤەکان لە کۆت و بەندی کۆیلایەتی.

   نەورۆز جەژنێکی سروشتییە، کۆتایی وەرزی زستان و سەرەتای وەرزی بەهار و بوژانەوەی سروشتە، هەربۆیە بەپێی ئەم گۆڕانکارییە سروشتییە و بەهۆی کۆتایی هاتنی وەرزی سەرما و سۆڵە و دەستپێکردنی وەرزی بەهارەوە زۆرێک لە گەلان ئەم بۆنە سروشتییەیان کردووەتە جەژن. جێژنێک کە بە بۆنەی دەرچوون لە سەخڵەتی و گەیشتن بە فەرعانە و گرانەوە بەڕێوەی دەبەن. کرانەوە و فەرعانەیەک کە تێیدا تین و تەوژمی ژیان ئاژین دەبێتە گیانی سەرجەم گیانلەبەرانی شروشت و دەیان بووژینێتەوە و خۆری ئازادی و ڕزگار بوون لە بەندی سەرماو سۆڵەی زستانی تێدا هەڵدێت:

» نەورۆز «

رۆژ لە ئاسۆی سوور شەوق ئەداتەوە

ئەڵێ ئەمساڵیش نەورۆز هاتەوە

سروشت سەرپاکی جوانی ئەنوێنێ

وەک بووکی ڕازاو خۆی ئەخەمڵێنێ

دەشت و کوێستان و لوتکەی بەرزی کێو

بزەی بەهاریان کەوتۆتە سەر لێو

بەفری تواوەی سەر شاخی تەمبار

ئەبێ بە فرمێسک چۆڕ چۆڕ دێتە خوار

هاژەی شەتاوی بن کوێستانی بەرز

گابەرد ئەتلێنی، کەژ دێنێتە لەرز

کیژی دارستان لە شایی چەما

بە مۆسیقای ئاو دێنەوە سەما

باخ و ڕەزی شاخ یان مێرگ و چیمەن

خشڵی ڕازاوەی بژوێنی دیمەن

سەوزایی دەشت و زنجیرەی کوێستان

تاریف ناکرێ جوانی کوردستان

کەوی دڵداری ئازادی و جوانی

دەروونی کەیلی سۆزی گۆرانی

بەری حەسرەتی دڵ ئەکاتەوە

بانگی پەڕاوپەڕ دەنگ ئەداتەوە

لە سەر قەندیل و شاهۆ و نەکەرۆز

ئەڵێ گەلی کورد نەورۆزتان پیرۆز.

«ڕەحیم لوقمانی»

******

  ئەوەیکە چ گەلێک یەکەمجار ئەم گۆڕانکارییە سروشتییەی کردووەتە جەژن بابەتی ئەم بەرنامەیە نییە، هەرچەندە بەشێک لە لێکۆڵینەوەکان باس لەوە دەکەن کە یەکەمجاری دەگەڕێتەوە بۆ سۆمەرەکان کە دانیشتووی کوردستان و عیراقی ئێستا بوون، و دەڵێن کوردیش ئەم جەژنەی لەوانەوە وەرگرتووە، بەڵام بەو جیاوازییەوە کە کورد واتایەکی دیکەی بەو جەژنە بەخشیوە، واتە بۆ کورد نەورۆز و جەژنی بەهار تەنیا جەژنێکی سروشتی نەبووە، بەڵکو بەپێی ئەفسانەکان هەر لە کۆنەوە واتایەکی سیاسیشی بەو جەژنە داوە. لە کۆندا ئەفسانەی کاوەی ئاسنگەر و زوحاک هەبووە کە بەپێی ئەفسانەکە زوحاک دەسەڵاتدارێکی خوێنمژ بووە و خەڵکی کورد بە سەرکردایەتی کاوە لە دژی راپەڕیون و لە رۆژی نەورۆزدا کۆتاییان بە دەسەڵاتی زوحاک هێناوە.

  لە سەردەمی نوێشدا لەناو شێعر و ئەدەب و سیاسەتی کوردیدا بایەخێکی زۆر بە نەورۆز دراوە، نەورۆز بووەتە بەشێکی گرنگ لە شوناسی دانیشتوانی کوردستان و ئەم بۆنەیە بەکارهێنراوە بۆ دژایەتی کردنی داگیرکاری وڵاتانی داگیرکەری کوردستان، بۆ دژایەتی کردنی دزێویەکانی ژیان بە شێوەیەکی زەریف و بە هێما و ئاماژەی تایبەت و بۆ وسفی جوانیەکانی وەرزی بەهاری ژیان و شروشت:

بەشێک لە شێعری»  کچی بەیان «

ن:» سوارە ئیلخانی زادە»

من ئەڵێم:

پەپوولەیەک فڕی بە باڵی سەوز و سوورەوە

من ئەڵێم:

گوڵێ بە دەم شنەی شەماڵەوە بزەی بزووت

تۆ ئەڵێی:

چ بوو پەپوولەیەک فڕی

یانە سوورەگوڵ، زەردە کەوتە لێوی ناسکی

من ئەڵێم:

ھەتا ھەتایە دەوری جوانییە

ئەمڕۆ گەر ھەتاو کەسیرەیە نەماوە ئاگر و گڕی

مێرگی ئاسمان بە سووتمانی ھەوری لۆکەیی نەزۆک

پڕ لە خاڵ و قۆپەنە

جەنگەڵێ کە جێ ژوانی پۆلە پۆڕی باڕییە

جێگە مۆڵی کەمتیار و گورگ و ڕێوییە

شۆڕەبی کە بۆتەداری چاکی بێ نەشە و شنە

زەلکە گەر تەیاری تێر و قۆشەنە

خۆشەویستەکەم!

لە پەنجەرەی نیوەتاکی بوومەلێڵەوە

چاوی من لە دیمەنی کچی بەیانییە

لە حەنجەرەی زەمانەوە

گوێم لە زەمزەمەی زوڵاڵی وردەکانی خیزەکانی کانییە.

…

  جیا لە کورد چەندین گەلی دیکەی ناوچەکەش جەژنی نەورۆز بەرێوەدەبەن، لە ئەفغانستان و تاجیکستان، ئۆزبەکستان، ئێران و ئازەربایجان و هەندێک ناوچەی هیندستان ئەم بۆنەیە بەڕێوەدەچێت، بەڵام لەناو کورددا ئەم بۆنەیە گەرموگوڕتر بەڕێوەدەبرێت و واتایەکی سیاسیی و نەتەوەیی پێدراوە و کورد خۆی بە خاوەنی ڕەسەنی ئەم جەژنە دەزانێت و هەندێک لە لێکۆڵینەوەکانیش ئەم خاوەندارێتییەی نەورۆز بۆ کوردەکان پشتڕاست دەکەنەوە.

  لە زۆربەی هەرەزۆری ئەدەب وفەلسەفە جیاجیاکانی جیهاندا وەرزی بەهار زیاتر وەکوو وەرزێکی سروشتی باس لێکراوە و نووسەران و شاعیرانی گەلانی جیهان جاروبار زیاتر لە دیدێکی ناتورالیستی سەرنجی وەرزی بەهاریان داوە، ئەوه‌ش دەگه‌ڕێتەوە بۆ ئەو کەریگەرییەی کە بەهار لەسەر مرۆڤەکان دایدەنێت و هەست و دەروونی ئەوان بە شێوەی جۆربەجۆر دەبزوێنێت.

  راستە هەر وەرزێک لە ڕوانگەی جوانی ناسییەوە هەڵگری جوانی و شەنگی تایبەت بە خۆیەتی. ئەگەر وەرزی خەزان بۆتە هێما و نمادی خەم و پەژارە بە هۆی ئەو تایبەتمندییەی کە هەیەتی، وەکوو زەلان وسەرماو هەڵوەرین وکۆچ کردنی باڵندەکان و هتد، بەڵام بەم حاڵەشەوە شاعیران بە نیسبەت جوانییەکانی ئەم وەرزە چاویان نەنوقاندووەو هۆنراوەی جوان و بە پێزیان داناوە، بۆ نموونە مامۆستا گۆران لە شێعرێکدا سەرەتا پاییز بە «بووکی قژ زەرد» دەشوبهێنێت، بەڵام بە چاوانی پڕ گریان و هاوارێک لە بێدادی باسی پاییز دەکات، واتە نەفسی پاییز و تایبەتمه‌ندییەکانی لەوە زیاتر مەجالی پێ نادا. تەنانەت ئەگەر «ئەخەوان سالس»ی شاعیری فارس دەبێژێت: کێ دەڵێ باخی بێ گەڵا جوان نیە، باخی بێ بەرگ، پێکەنینی ئەسرینێکە خوێناوی و… لە درێژە ئەم شێعرەدا «پاییز» بە پاشای وەرزەکان ناو ده‌بات. بەڵام دیسانەکە گۆشەنیگای هەر ڕوو لە وەرزی بەهارە کاتێک دەڵێت: باخی بێ هیواکان، چاو لە رێی هیچ «بەهار»ێک نیە. ئەمه‌ دەرخەری ئەوەیە کە ڕەنگدانەوەی هەموو وەرزەکان بە جۆرێک گرێدراوە بە بەهارەوە. ئەوه‌ش رەگ و ریشەی دەگەرێتەوە بۆ ئەدەبی کۆن و جاروبار پشت بە ئەفسانەکانیش دەبه‌ستێ. هەر لە ئەدەبی فۆلکلۆری کوردیدا بە شێوە و ڕوانگەی جۆربەجۆرەوە بەهار بۆتە هەوێنی شێعر و قسەی نەستەق و مەتەڵەکان.

    بەهار لە روانگە و مانیفستی شاعیرانی ئەدەبی بەرگرییدا کە بەشێکی زۆری ئەدەبی نوێی کوردی بە هۆی هەلومەرجی مێژوویی و سیاسیەوە گرتووتەبەر، هێمای سەرکەوتن و نمادی شۆڕشێکی بەربڵاوی گوڵ و دار و باڵندەو ئاوە دژ بە سەرما و سایەقە و بەستەڵەک..

هەر بۆیە مامۆستا هەژار لە سروودێکی بەهاری دا دەڵێ:

مزگێنی دا به‌ سروه‌ بای به‌هاری

وا هاته‌وه‌ نه‌ورۆزی کورده‌واری

به‌ تیشکه‌ تێک شکا سپای کڕێوه‌

هه‌واری ڕۆژ گه‌ییشته‌ خاکه‌لێوه‌

فه‌رمان درا به‌ سه‌وزه‌ سه‌ر هه‌ڵێنێ

چیدی له‌ به‌ندی خاکی ڕه‌ش نه‌مێنی

با ده‌رکه‌ون گوڵ و که‌سه‌ر بنێژن

با ڕۆژی ڕزگاری بکه‌ن به‌ جێژن.

  هەر بە لێکدانەوەیەکی سادە لەم چەند بەیت شێعری مامۆستا هەژار کە سەیرکردن و هۆنینەوەیەکی سیمبۆلیکە لە بەهار و تایبەتمه‌ندییەکانی، ئەویش لە روانگەی شاعیرانی دەروەست و شۆرشگێرەوە کە ویستویانە لە بەهار و جوانیەکانی ڕەمزێکی دیکە بخوڵقێنن کە هەم وێژەوهەست و شێعری خۆیانی پێ بڕازێننەوە، هەمیش هەوڵ بدەن کە داوی دیلی و بەندی کۆیلەیی گەلەکەیان لە دەستی داگیرکەران و لە زستانی نەهامەتی بپسێنن. لە گۆران و هێمن و هەژار و کەسانی دیکەوە بیبگرە هەتا شاعیرانی ئەمرۆیی بەهار زیاتر و سەرتر لە وەرزێک بۆتە ئیماژوسووژەی شێعری و بە تایبەتی لە ژانری بەرگریدا، لە مێژە بەهار بۆتە رەمزی و ریشەی ئازادی و بەهاتنی هەستێکی خۆش و پرهیوا بەکۆمەڵگە بە گشتی و بەتایبەتی کۆمەڵگەی ئەدیبان و نووسەران دەبەخشێت.

   بەھارە، جێژنە، رۆژی پێکەنینە

بەھار گۆوەندی ئاسمان و زەمینە

ئەوا جێژنی سەری ساڵ و سروشتە

زەماوەندی گوڵانە، ھەڵپەڕینە

وەرە ئەی دڵبەرم خۆت دامەشارە

کە ئەمرۆ رۆژی دڵداری و ئەوینە.

» موحەممەد‌ ساڵەح سووزەنی»

******

Read Full Post »