دوو شێعر بۆ کارەساتەکەی ١٦ ی ٣ ی هەڵەبجە

«ئاسەوار»

بۆردوومانی
هێرۆشیما و ناكازاكی
وەزنەیەكە:
تا ئەو ڕۆژەی
چەرخی گەردوون لەگەڕدایە
لەسەر شانی
ویژدانی مرۆڤایەتی
قورسایی دەكات و بارە.

ئاسەواری
كارەساتەكەی هەڵەبجەش
تا هەتایە
بەئەندامی پڕلەزامی
مێژووی كورد و
تەختی تەوێڵی ڕابردووی
خوێن ڕێژەكانیەوە دیارە.

 

بەهاری 76 ی هەتاوی- بۆكان

———————————————————————————–

» گوردانی شوان»

ئه‌وان چاوه‌ڕێی به‌یان و
شه‌ویش چرتڕ ده‌بێته‌وه‌ .

ئه‌وان هومای ڕزگارین و
له‌ گه‌مارۆی دێوه‌زمه‌ی
مه‌رگی تووشا،
سه‌وڵی سه‌ربه‌رزی ڕاوه‌ستان
له‌ نێو بازنه‌ی بانگه‌وازی
چۆكدادانا .

پۆله‌ ئه‌ستێره‌ی ئاسمانی
هیوای گه‌شی چه‌وساوه‌كان
له‌ ناو تارمایی سێبه‌ری چڵكه‌ هه‌وری
ڕق و قینی چه‌وسێنه‌ران.

پۆله‌ كۆترێكی سپی دادوه‌ری بوون
به‌ گوێسوانه‌ی زه‌مانه‌وه‌.

شوشی زله‌ی عه‌داڵه‌ت بوون
به‌ بنا گوێی تاوانه‌وه‌.

تریشقه‌ی بروسكه‌ی ڕاسان
له‌ شه‌وی بێ هومێدی دا.

ڕووبارێكی خورۆشاوی
قینی گه‌ل بوون
بۆ شتنه‌وه‌ی به‌ستێنی ژین
له‌ زوڵم و جەور و ناپاكی
هاورێیانی گوردانی شوان!
هه‌وێنی وره‌ و بێباكی.

* * *
ئه‌ی هاورێیان !
مه‌رگی سورتان
هه‌تاوێكه‌:
لووتكه‌ی » قه‌ندیل «ی شۆڕشی
ئه‌نگاوتوه‌.
بازوویه‌كه‌:
ئاڵای هیوا به‌ داهاتووی
به‌ سه‌ر لوتكه‌ی » ئابیده‌ر » ی
بڕواماندا چه‌قاندوه‌.
مەرگی سورتان
به‌ڵگه‌یه‌كه‌:
مۆری باوه‌ڕ به‌ ڕێباز و
قاره‌مانی ئێوه‌ی پێوه‌.

سرودێكه‌:
بانگه‌وازی مافخوازانی
گشت جیهانی له‌ سه‌ر لێوه‌.

* * *
» یادتان ده‌كه‌ین:
له‌ به‌ر به‌یانی شادی ئازادییا.
یادتان ده‌كه‌ین»
له‌ ڕۆژانی دوور له‌ زوڵم و بێدادییا.

ڕه‌شه‌مه‌ی 1381

 

 

سەعید ئەمانی

Read Full Post »

سێ شێعر لە کتێبی » باران و دڵۆپە»

» رێبوار» 

سۆڵه‌ی گڕی
ئه‌م سۆبانه‌
ناتوانن گه‌رمم كه‌نه‌وه‌.

ئه‌م گڵۆپه‌ بچكۆلانه‌
ڕوناكی ته‌واو نابه‌خشن
كوا ئه‌م كوێره‌ رێگایانه‌
ئه‌و شاڕێ‌یه‌ن
من ده‌مه‌وێ‌؟

كه‌ی ته‌وسه‌نی
هه‌ڵوه‌داییم
به‌ دووی خۆردا
به‌هه‌وساری
ئه‌م بیرۆكه‌
كورت و كۆنانه‌ ده‌سره‌وێ‌؟

هاوار … هاوار
له‌م شه‌وگاره‌ زستانیه‌دا
كه‌سیره‌ بووم.

رێبوارێكم
تا ئه‌و كاته‌ی
باڵه‌ فڕه‌ی مه‌لی ویستم
به‌ هه‌ودایه‌ك
كه‌زیه‌ی زه‌ردی
خۆره‌تاوێک ده‌به‌ستمه‌وه‌
ڕێگه‌ ده‌بڕم.

تیشكی سۆمای
چاوه‌كانی خۆشتم ده‌یه‌
ئه‌م گڵۆپه‌ بچكۆلانه‌
ڕووناكی ته‌واو نابه‌خشن.

دستت بێنه‌
بیانخه‌ ناوده‌ستمه‌وه‌
سۆڵه‌ی گڕی ئه‌م سۆبانه‌
ناتوانن گه‌رمم كه‌نه‌وه‌ .

2/12/ 75 هه‌تاوی بۆكان
——————————————————————————– 

«هیوا»

له‌ » بێخاڵ» ی خامۆشیدا
تاڤگه‌یه‌كی شه‌وه‌های شه‌و
تیخی به‌سته‌ی بلاوێنت
به‌ندی ڕه‌شماڵی بێده‌نگی
لێڕه‌واری هه‌ڵبرێوه‌.

له‌ دامێنی شه‌كه‌ت بوونا
چاوه‌ی » كانی سه‌نگه‌ران» ی
له‌وه‌تا هه‌ی
تۆزی ماندویی رۆخساری
رێبواری یاغیت سڕیوه‌.

له‌ » ئامازۆن» ی ون بوونا
رێگایه‌كی بێ‌مه‌ترسی
له‌ گیژاوی دوودڵیدا
پاپۆڕی گه‌وره‌ی یه‌قینی
له‌ توێی هه‌وری ماته‌مینا
بارانێكی پێكه‌نینی
بارانێكی پێكه‌نینی.

——————————————————-

» زیندە بەچاڵ»

ناته‌ ژێر پێ‌
بلووری به‌ڵێنه‌كانت و
زۆر له‌خۆ بایش ڕۆیشتی.

میوانێك بووی
ئیزنت نه‌ خواست هاتیه‌ ژوورێ‌,
بێ‌ ماڵا ئاواییش ڕۆیشتی.

ده‌ریایه‌كم
له‌ تاڵاوی په‌ژاره‌ و
خه‌متا سه‌ر ڕێزم
چۆن بتوانم
بۆهه‌تایه‌
سه‌ڵای ئه‌م عشیقه‌ ناكامه‌ش
له‌ داوێنی
» ناڵه‌ شكێنه‌» ی
بیره‌وه‌ریدا بنێژم؟

24/4/1375 هه‌تاوی بۆكان

سەعید ئەمانی

Read Full Post »

«بۆ پێشوازی لە ٨ ی مارس رۆژی جیهانی ژن»

لە سایەی خەبات و تێکۆشان و گیانبازی هەڵسوڕاوانیدا
بزوتنەوەی ژنان خاوەنی ئاسۆیەکی گەشە بۆ داهاتوی

«بۆ پێشوازی لە ٨ ی مارس رۆژی جیهانی ژن»

سەعید ئەمانی

خەبات و تێكۆشانی ژنان لە گۆڕەپانی ژیانی سیاسی و

كۆمەڵایەتیدا، چ لە ئاستی دنیادا و چ لە ئێران و لەم ساڵانەی دوایشدا لە كوردستان ڕوون و بەرچاوە و ئەم هەڵدان و گەشە بەردەوامە ئەندێشەییە لە ئاستێكدایە كە ژن لە مەیدانی خەباتدا تەنانەت گەیشتۆتە ئاستی ڕێبەری شۆڕشیش. ڕۆزا لوگزامبورگ نموونەیەكی گەلێك بەرچاوی ڕێبەرانی ژنە لە ئاستی نێونەتەوەییدا. ئەم تێكۆشەرە كومونیستە و باقی خەباتكارانی ژن لەوانە كلارازتكین داكۆكیكاری شێلگیری ئاڕمان و ئارەزوه شۆڕشگێڕانەكانی جەماوەری زۆرلێكراو و وەگیان هاتوو بوون. بە بێ ترس و دوو دڵی پێیان ناوەتە بواری خەباتی بەردەوام لە دژی زوڵم و ستەم و بێ عەداڵەتی سەردەمەكەیانەوە و تا ئاخرین ساتەكانی ژیانیان لە خەبات‌ و بەرخودان بۆ دەستەبەر كردنی ئازادی و بەرابەری بۆ گشت مرۆڤایەتی نەوێستاون.
‌ دەور و تەئسیری ئەم ژنە خەباتكارانە لە ئاستێكدا بووە كاتێك كلارا زتكین لە ساڵی ١٩١٠دا، وەك ژنێكی هەڵسوڕاو لە بواری دابین كردنی مافەكانی ژن، شۆڕشگێر و بەرابەری خوازی ئاڵمانی، لە كۆنگرەی نێو نەتەوەیی ژناندا پێشنیار دەكات ڕۆژی ٨ ی مارس بكرێتە ڕۆژی جیهانی ژن، لەلایەن كۆنگرەوە گرنگیەكی زۆری پێدەدرێ و دوای ساڵێك قسەوباس لەسەركردن پێشنیارەكەی پەسەند دەكرێ و ئەم ڕۆژە وەك ڕۆژی جیهانی ژن هەموو ساڵێك لەلایەن ژنان و پیاوانی بەرابەری خوازی دنیاوە، لە ئاستێكی بەرین و بە شكۆیەكی تایبەتیەوە، یادی دەكرێتەوە.
نموونەیەكی تری ژنانی چالاك و خەباتكار ئەلكساندەر كۆلنتاییە. كۆلنتای لە ساڵی ١٨٩٠ پەیوەندی كردووە بە پارتی كرێكارانی سۆسیالیست دیموكراتی روسیەوە و هەڵسوڕاو بووە لە بزوتنەوەی ژنانی سۆسیالیستی دنیادا. ساڵی ١٩١٧ بووە بە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی بلشویكەكان.
ئەم تێكۆشەرانە بەردەوام لەژێر هەڕەشەی تیغی قین و نەفرەتی كوێرانەی دەسەڵاتداران و پارێزەرانی نەزمی كۆنەپەرەستانەی ئایینی، پیاو سالار و سەرمایەدا بوون. ڕۆزالوگزامبۆرگ خەباتكاری هەڵكەوتە و بەرابەری خواز دوای ئەشكەنجە و ئازارێكی زۆر لەلایەن مەئموران و ئەشكەنجەگەرانی سۆسیال دیموكراسی ئاڵمانەوە فڕێدرایە نێو ڕوبارێكەوە.
ئەزمون و دەسكەوتی خەباتی ژنان بە درێژایی مێژووی خۆی‌ لە كۆمەڵگادا گەرای خستووە و بەرهەمەكەی حوزوری بەسەدان و هەزاران ژنی تێكۆشەر و بەرابەری خوازە لە مەیدانی خەبات و بەربەرەكانی كردن لە بەرانبەر زوڵم و زۆرداریدا و هەوڵ و تێكۆشانە بۆ دەستەبەر كردنی مافە ڕەوا و زەوتكراوەكانی ژن وەك نیوەی كۆمەڵ.
بە تێپەڕبوونی زەمەن و بەرینتر بوونەوەی هەرچی زیاتری دەسەڵاتی نیزامی سەرمایەداری و گەشە كردنی كەرەسەی وەبەرهێنان كە ئاكامەكەی زێدە خوازی بێ سنووری بەدەست هێنانی بەهرەی زیاتر و كەڵەكه كردنی زۆر و زۆرتری سەرمایەیە لە لایەن خاوەن سەرمایەکانەوە و چەوساندنەوە و بێ ماف كردنی هەرچی زیاتری چینی كرێكار‌ بە ژن و پیاوەوە، وە ئێستا قەیرانی ئابووری جیهانیش بۆتە سەرباری، ئەركی تێكۆشەرانی بواری هەوڵدان بۆ دابین كردنی مافی یەکسان بۆ هەموو مرۆڤەكان بەگشتی و بۆ ژنان بە تایبەتی قورستر لە ڕابردوو كردووه. چون ژن هەم وەك كرێكار لەلایەن سەرمایەدارانەوە دەچەوسێتەوە هەم وەك ژنیش لەلایەن كۆمەڵگای ئایینی و پیاو سالارەوە.
چەوساندنەوەی دوو لایەنەی ژنان دیاردەیەكی كۆمەڵگای چینایەتیە و لە سەردەمی ئێمەدا وەك دیاردەیەكی زاتی كۆمەڵگای سەرمایەداری چاوی لێ دەكرێ. ژن لە ماڵەوە، لە ناوەندی كڕین و فرۆشتنی هێزی كار، لە شوێنی ژیان و بە شێوەی گشتی لە كۆمەڵگادا، واتە لە كۆمەڵگای سەرمایەداری دایە كە دەكەوێتە ژێرباری وەحشیانەی هەموو هەڵاواردن و زوڵم و بێ مافیەكەوە. هەڵاواردنی ڕەگەزی لە نێوان ژن و پیاو لەم كۆمەڵگایەدا بەشێك لە خسڵەت و ئاكاری ڕۆژانەی بەدەست هێنانی زیاتری سودی سەرمایە و یەكێك لە پێداویستیە حقوقی، مەدەنی و كۆمەڵایەتیەكانیەتی.
نیزامی سەرمایەداری نە دەیەوێت و نە دەشتوانێ لەمڕۆدا كار بۆ گشت تاكەكانی كۆمەڵ بە ژن و بە پیاوەوە دابین بكات بۆیە بە ئەنواع و شێوەی جۆراوجۆری وەك پەنابردنەبەر خورافاتی ئایینی و تاریف و تەمجید لە داوێنی پڕ لە مێهر و عتوفەتی دایك و بەسود بوونی بۆ پەروەردەی سالمی منداڵ وهیتر نیوەی كۆمەڵ واتە ژنان هاندەدات بە جێی ئەوەی لە ماڵ بێنەدەر و خوازیاری كار بن، تا لەم ڕێگایەوە مافە زەوتكراوەكانیان بەدەست بێنن، لە ماڵەوە بمێننەوە و ئەركی بێ كرێ و بێ موزدی منداڵ بەخێوكردن بگرنە ئەستۆ كە سودی بۆ دنیا و ئاخیرەتیان هەیە!! و قازانجی نیزامی سەرمایەداریشی تێدایە.
شێوەی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری بەردەوام و بە چەشنێكی بێ ئەملا و ئەولا ئۆردوی بەرینی بێكارانی وەك ئەڕتەشێكی پاشكەوتكراوی كار لەگەڵ خۆی كێش كردووه. ئەم ئەرتەشە بەرینە كە ژومارەی ئەندامەكانی لە ئاستی نێونەتەوەییدا واوەتر لە چەند ملیۆنە و تەنانەت لە سنوری ملیاردیش تێدەپەرێ تەنیا لە كرێكارانی بێكاركراوی كارخانە و نێوەندە بەرهەمهێنەرەكان پێكنایەت، بەڵكو جەماوەری بەرینی ژنانی ماڵەوەی وڵاتانی دنیاش بەشێكی شاراوە، یان، ژێر زەمینی ئەو ئۆردووە بەردەوام ڕوو لە زیاد بوونەن‌ لە پانتایی ئیمپراتۆری سەرمایەدا. لە ماڵێدا مانەوە و ماڵداری ژنان، بەردەوامی و تەنانەت پەرەگرتنی كاری ناوماڵ لە كۆمەڵگای سەرمایەداریدا كاردانەوەی ڕاستەوخۆی دژایەتی زاتی سەرمایە و میكانیسمی سروشتی ئەم شێوە لە بەرهەمهێنانە بۆ بەهرەكێشی زیاتر لە كاری سەراسەر بەخۆڕایی سەدان ملیۆن فرۆشیاری هێزی كار. ئەم لە ماڵ مانەوە و ماڵداریە لە وڵاتانی پێشكەوتوو تری سەرمایەداریدا بە پێی پێداویستیە سروشتیەكانی پڕۆسەی كەڵەكە كردنی سەرمایە و لەژێر زەخت و گوشاری بزوتنەوەی كرێكاریدا تا ڕادەیەك كەمترە لە وڵاتانی كاپیتالیستی ئاسیایی، ئامریكای لاتین و ئافریقا. بەڵام، تەنانەت لە پێشكەوتوو ترینی ئەو وڵاتانەش لەگەڵ ڕودانی هەر قەیرانێكدا سەرمایەداری نوێنەرانی ڕاست و چەپی خۆی هەر لە محافزە كارەوە بیگرە تا دەگاتە لیبڕاڵ و سۆسیال دیموكراتی لە ناكاو دەریایەك فرمێسك بۆ مناڵانی ئاڵمانی، سوئێدی و ئینگلیسی هەڵدەڕێژن! سەبارەت بە ڕوونكردنەوەی گرینگی داوێنی پڕ لە مێهری دایك بۆ مناڵ. لە سەمەرەی دەست ڕەنجی كرێكاران و زەحمەتكێشان كاردیناڵ و قەشە و ئاخوند و پسپۆری پەروەردەی كۆمەڵایەتی بەكرێ دەگرن تا بیسەلمێنن كە باوەشی دایك لە باخچەی مناڵان باشتره بۆ هەڵدان و گەشەی فكری مناڵ و كار لە دەرەوەی ماڵ زیانبەخشە بۆ دایكان.
سەرەڕای هەموو ئەم كەند و كۆسپانە، ئیستا ئێمە شاهیدی گەشە و بەرەو پێش چوونی بزووتنەوەی ژنان لە ئاستی ئێران و كوردستان و ناوچەكەداین و دەبینین ئەم بزوتنەوەیە شێلگیر و شەفافتر لە پێشوو پێداگری لەسەر داواكاریە ڕەواكانی دەكات، لە ناوەڕۆكدا ڕادیكاڵتر و سۆسیالیستی تر بۆتەوە. لە لایەكی دیكەشەوە بەرەی فیمینیزمی ئیسلامی و لیبڕاڵەکان لەژێر پەردەی ڕێكخراو گەلی جۆراوجۆردا خەریكی خوڵكردنە چاوی بەرەی سوسیالیست و ڕادیكاڵی بزوتنەوەی ژنانن و دەیانەوێ بەلاڕێیدا بەرن و لەغاوی بگرنە دەست خۆیان. بەڵام گیانبازی و فیداکاری ژنانی کوردستان لە کۆبانی و باقی بەرەکانی شەڕ لەدژی کۆنەپەرست ترین هێزی سەردەم ئەو ڕاستیەی سەلماند کە ئیتر ژن کۆیلە و دیلی نیزامی دواکەوتوی پیاوسالاری مەزهەبی و سەرمایەداری نییە و خاوەنی رۆڵێکی یەکسانە لەگەڵ هاوسەنگەرانی پیاویدا و ئەمەش ورەیەکی تایبەتی بەخشێوەتە هەڵسوراوان و پێشڕەوانی بزوتنەوەی ژنان لە ئاستی ناوچەکە و جیان. خەباتی ئەم بەشە لە ژنان و پشتیوانی شێلگیری پێشڕەو ترین بەشی تێکۆشەرانی ژن لێیان بزوتنەوەی ژنانی بردۆتە فاز و ئاستێکی بەرز ترەوە و ئەم بزوتنەوەی کردوەتە خاوەنی ئاسۆیەکی گەش بۆ داهاتوی.
پێویسته بە هەست كردن بەو ڕاستیانەی‌ باسكران و لەژێر کاریگەیاندا بە گوڕوتین تر لە ساڵانی پێشوو بچین بەرەو هەرچی بەرین و بەشكۆتر بەڕێوەبردنی ساڵڕۆژی ٨ ی مارس ڕۆژی جیهانی ژنەوە.

Read Full Post »